Najczęstsze pytania i odpowiedzi o integrację sensoryczną i jej zaburzenia u dzieci.

1. Czym jest integracja sensoryczna (SI)?

Integracja sensoryczna to proces neurologiczny, w którym mózg organizuje informacje pochodzące z ciała i otoczenia (ze zmysłów: dotyku, wzroku, słuchu, równowagi, propriocepcji). Dzięki temu dziecko może odpowiednio reagować na bodźce, planować ruchy, uczyć się i rozwijać społecznie. Oznacza więc uporządkowaną, właściwą organizację bodźców sensorycznych, które organizm odbiera przez systemy zmysłowe (receptory). Nadrzędna struktura układu nerwowego (mózg) rozpoznaje napływające bodźce, interpretuje je i na bazie zebranych dotychczas doświadczeń pozwala na wyzwolenie adekwatnej reakcji określanej jako reakcja adaptacyjna. Wspomniane systemy zmysłowe odgrywające bardzo ważną rolę w procesach integracji sensorycznej, są to: dotyk, wzrok, słuch, równowaga oraz kinestezja (poczucie ruchu w przestrzeni). Jeśli system SI nie funkcjonuje prawidłowo, pojawiają się trudności w codziennym funkcjonowaniu.

2. Co to są zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci?

Zaburzenia SI to sytuacje, w których mózg dziecka nieprawidłowo przetwarza bodźce sensoryczne. Objawia się to np. nadwrażliwością lub podwrażliwością na dotyk, ruch czy dźwięki, trudnościami z koordynacją ruchową, problemami z koncentracją, nadmierną ruchliwością lub przeciwnie – wycofaniem. Rozróżnia się obecnie 3 kategorie zaburzeń sensorycznych u dzieci. Punktem wyjściowym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego. W ich obszarze wyodrębnia się:

zaburzenia modulacji sensorycznej,
zaburzenia ruchowe,
zaburzenia różnicowania sensorycznego.

3. Jakie są najczęstsze objawy zaburzeń SI?

Objawy mogą obejmować:

niechęć do dotykania określonych materiałów,
wzmożona lub obniżona wrażliwość na bodźce,
trudności z ubieraniem się, myciem, czesaniem,
niską samoocenę,
lęk przed ruchem (np. zjeżdżalnie, karuzele),
osłabioną koordynację wzrokowo–ruchową
opóźnienia w rozwoju mowy lub motoryki,
niezgrabność ruchową
zaburzenia interakcji z innymi dziećmi
problemy z koncentracją i emocjami,
trudności w rozróżnianiu stron, poczuciu kierunku,
impulsywność, nadmierna ruchliwość lub bierność
problematyczne pisanie, rysowanie oraz czytanie.

4. Jakie są przyczyny zaburzeń SI?

Do najczęstszych należą:

czynniki prenatalne i okołoporodowe (np. wcześniactwo, niedotlenienie, ciąża mnoga),
genetyka,
zaburzenia neurologiczne (np. ADHD, autyzm),
ubogie środowisko sensoryczne (mała ilość ruchu, ekranizacja),
przewlekłe choroby.

5. Jak diagnozuje się zaburzenia SI?

Diagnozę stawia terapeuta SI na podstawie:

wywiadu z rodzicem,
obserwacji klinicznej,
standaryzowanych testów (np. Testów Południowo-Kalifornijskich lub innych narzędzi opartych na TSII),
kwestionariuszy dla rodziców i nauczycieli.

6. Jak wygląda terapia SI?

Terapia SI to indywidualne zajęcia, które przypominają zabawę, ale są celowo zaplanowane. Dziecko wykonuje ćwiczenia, które stymulują układy zmysłowe (przedsionkowy, proprioceptywny, dotykowy). Zajęcia prowadzone są w specjalnie wyposażonej sali, z użyciem huśtawek, tuneli, piłek, drabinek czy materiałów o różnej fakturze.

7. Czy terapia SI jest skuteczna?

Tak, terapia SI jest uznawana za skuteczną, zwłaszcza w przypadku dzieci z opóźnieniami rozwojowymi, zaburzeniami ze spektrum autyzmu, ADHD czy zaburzeniami koordynacji. Skuteczność zależy od systematyczności zajęć, zaangażowania rodziców i współpracy z innymi specjalistami (logopedą, psychologiem, pedagogiem).

8. Jakie efekty przynosi terapia integracji sensorycznej?

Efekty terapii SI są często zauważalne już po kilku miesiącach regularnych spotkań. Do najczęstszych pozytywnych zmian należą:

Poprawa koncentracji i uwagi: Dziecko łatwiej skupia się na zadaniach, lepiej funkcjonuje w przedszkolu lub szkole.
Zredukowanie nadwrażliwości: Dziecko lepiej toleruje mycie, ubieranie, hałasy i kontakt fizyczny.
Rozwój mowy: Dzięki poprawie przetwarzania słuchowego i lepszej koordynacji, pracy na przedsionku i pracy z ewentualnymi przetrwałymi odruchami wczesnodziecięcymi, pacjęci częściej zaczynają mówić lub poprawiają artykulację.
Poprawa w zakresie dużej i małej motoryki: Dzieci łatwiej uczą się jeździć na rowerze, pisać, rysować, zawiązywać buty.
Lepsza regulacja emocjonalna: Zmniejszają się wybuchy złości, frustracje, a dzieci stają się bardziej otwarte i spokojne.
Wzrost samooceny: Gdy dziecko radzi sobie lepiej w codziennych sytuacjach, czuje się pewniej i jest bardziej samodzielne.

9. Ile trwa terapia SI?

To zależy od dziecka i rodzaju trudności. Zazwyczaj zaleca się min. 6-8 miesięcy terapii, 1–2 razy w tygodniu. Dzieci z głębszymi trudnościami (np. w spektrum autyzmu) mogą potrzebować terapii nawet przez kilka lat.

10. Czy terapia SI może pomóc dziecku z opóźnionym rozwojem mowy?

Tak, ponieważ wiele problemów z mową wynika z trudności sensorycznych – zaburzeń w przetwarzaniu bodźców słuchowych, napięcia mięśniowego w obrębie twarzy, czy słabej koordynacji ruchowej. Terapia SI może ułatwić przyswajanie i automatyzację mowy.

11. Czy rodzic może wspierać terapię SI w domu?

Zdecydowanie tak! Terapeuta często zaleca proste ćwiczenia do wykonania w domu: turlanie się, huśtanie, masażyki, zabawy z piłkami sensorycznymi, torami przeszkód. Aktywności sensoryczne w codziennym życiu (np. zabawy w piasku, cięcie nożyczkami, wspinanie) mają ogromne znaczenie.

12. Czy terapia SI jest dla każdego dziecka?

Nie każdemu dziecku jest potrzebna – wskazania do terapii wynikają z diagnozy. Jednak wiele dzieci, zwłaszcza w dobie nadmiaru bodźców cyfrowych i ograniczonego ruchu, korzysta na stymulacji zmysłowej. Czasem wystarczą proste działania profilaktyczne – nie zawsze trzeba od razu rozpoczynać terapię.

13. Gdzie szukać pomocy i jak wybrać dobrego terapeutę SI?

Warto szukać certyfikowanych terapeutów, którzy ukończyli szkolenie z zakresu SI (np. wg Ayres). Gabinety SI funkcjonują w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ośrodkach terapeutycznych, a także prywatnych praktykach..

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Trener TUS