Odruch ATOS i STOS – odruchy wczesnodziecięce.

Naturalny odruch wczesnodziecięcy ATOS, od przybieranej przez maleństwo charakterystycznej pozycji nazywany „ruchem szermierza”, pojawia się jeszcze w okresie życia płodowego. Przypisuje się mu ważną rolę wspierającą dziecko podczas porodu. Fizjologiczną prawidłowością jest jego naturalne wygaśnięcie około 6 miesięcy po przyjściu na świat, gdy mały człowiek wkrótce zacznie raczkować i przygotowywać się do nauki chodzenia. Jednak nie zawsze udaje się zaobserwować zniknięcie odruchu ATOSa. Co to oznacza? Czy jego utrwalenie grozi poważnymi konsekwencjami? Jak w kontrolowany sposób go wygasić? Przeczytaj wpis i dowiedz się, jak zaradzić temu problemowi!

Czym jest odruch ATOS i jakie ma znaczenie w pierwszych miesiącach życia

Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny (ATOS) to jeden z pierwszych mimowolnych ruchów mięśni w okresie wczesnodziecięcym. Pojawia się wtedy, gdy mama odczuwa pierwsze poruszenia dziecka w łonie. Dzieje się to około 18 tygodnia życia płodowego. Po urodzeniu można zaobserwować go tuż po porodzie lub później, aż do 6 miesięcy. Wówczas w prawidłowym procesie rozwoju powinno nastąpić jego naturalne wygaśnięcie. Z punktu widzenia fizjologii dziecka ATOS to odruch, który odgrywa ważną rolę zarówno w życiu płodowym, jak i tuż po narodzeniu. Mimowolne skurcze mięśni pozwalają dziecku wysyłać do matki sygnały odbierane jako kopanie i szturchanie. Podczas opuszczania dróg rodnych najprawdopodobniej stymuluje ruchy współgrające ze skurczami macicy, co pomaga przy rodzeniu. Z kolei w okresie wczesnoniemowlęcym:

• rozwija prawidłowe napięcie mięśniowe,
• wspiera prawidłowe działanie mięśnia czworobocznego lędźwi,
• stymuluje pracę przedsionków,
• pomaga dziecku ćwiczyć ruchy skrętne – przekładanie rąk na drugą stronę ciała.

Część naukowców sądzi, że poprawne działanie odruchu ATOSa ma związek z porodem siłami natury. Według nich cesarskie cięcie lub poród kleszczowy odpowiadają za późniejsze zaburzenia powiązane z tym procesem. Szukając przyczyn utrwalenia asymetrycznych ruchów ciała, warto wziąć pod uwagę okoliczności związane z porodem i późniejszym rozwojem niemowlęcia.

Jak wywołać odruch ATOS u niemowlaka?

Przede wszystkim warto obserwować dziecko podczas leżenia na plecach. Jeśli odwróci główkę w stronę bodźca, np. głośnej muzyki, mogą w tym czasie zaprezentować modelowy ATOS. Po stronie, w którą kierują wzrok, ręka i noga wyprostują się w stawie, natomiast po drugiej wyraźnie się zegną. Można to sprawdzić również w trakcie celowego badania. Jednak odwracanie głowy w momencie, w którym maleństwo nie ma na to ochoty, może zakończyć się niepowodzeniem. W ramach protestu często zaczyna wykonywać zupełnie inne ruchy, np. przebierać nóżkami czy machać rączkami. 

Wypróbuj znany sposób fizjoterapeutów!

Podczas pierwszego półrocza życia dziecka najlepiej sprawdzić, czy ATOS – odruch niezbędny w okresie wczesnoniemowlęcym – przebiega prawidłowo. Równie ważna jest kontrola po tym, jak maleństwo zacznie podejmować pierwsze próby raczkowania i chodzenia. W tym czasie mimowolne ruchy rąk i nóg powinny wygasnąć, a właściwie przejść w zupełnie inną sekwencję ruchów. Jak przekonać się, czy Asymetryczny Toniczny Odruch Szyjny zaniknął? Warto sprawdzić jedną z metod fizjoterapeutów. Badanie przeprowadza się, gdy dziecko leży spokojnie, ale nie tuż po przebudzeniu lub tuż przed zaśnięciem. Po ujęciu główki przekręceniu jej na bok i chwilowym przytrzymaniu pozwól wrócić jej samodzielnie do naturalnego położenia. Potem powtórz manewr w przeciwnym kierunku. W razie niepowodzenia spróbuj cierpliwie powtórzyć próbę jeszcze raz. Prędzej czy później charakterystyczna sylwetka szermierza pojawi się lub kolejne badania pokażą jej brak.

ATOS a STOS – jakie są różnice?

Kolejnym naturalnym zjawiskiem fizjologicznym w życiu dziecka jest STOS, czyli Symetryczny Toniczny Odruch Szyjny. Zastępuje on niejako poprzedni typ mimowolnych ruchów mięśni. W pewnym uproszczeniu można stwierdzić, że jego pojawienie się oznacza prawidłowe wygaszenie wersji asymetrycznej. STOS wspomaga dziecko podczas raczkowania i chodzenia. Poznaje się go po innej sekwencji ruchów u dziecka leżącego na brzuchu – prostowania rąk i podkurczania nóg. Nowe zjawisko utrzymuje się do 2-3 roku życia i również ustaje w naturalny sposób.

Skutki niewygaszonego odruchu ATOS

Funkcją odruchów wczesnodziecięcych jest wsparcie młodego organizmu w nauce ruchu w nowych warunkach, poza łonem matki. Powinny one pojawiać się i wygasać na różnych etapach dojrzewania. ATOS zachodzi na poziomie rdzenia kręgowego i znika wraz ze stopniowym przejmowaniem sterowania pracą mięśni przez korę mózgową. Utrwalenie lub ponowne pojawienie się mimowolnych zgięć i wyprostowań może być objawem nieprawidłowości w rozwoju mózgu, np. mózgowego porażenia dziecięcego.

Niewygaszony ATOS świadczy o opóźnieniach w koordynacji z rozwijającym się ośrodkiem nerwowym. Zaburzenia w fizjologicznym rozwoju mogą mieć wiele niekorzystnych skutków. To m.in.:

• kłopoty z przekładaniem rąk na przeciwległą stronę ciała,
• zaburzenia koordynacji między ręką a okiem,
• zaburzenia w identyfikacji kierunku,
• osłabienie poczucia równowagi,
• obniżenie sprawności fizycznej (słabsze rzucanie i łapanie),
• dysfunkcje mowy i pisania (np. dysleksja, dysgrafia).

Konsekwencje niewygaszonego odruchu są bardzo szerokie – od objawów schorzeń neurologicznych po zaburzenia w rozwoju społecznym dziecka. Dlatego warto sprawdzać przebieg procesów związanych z motoryką wczesnodziecięcą i reagować po wykryciu zaburzeń.

Jak postępować w przypadku niewygaszonego odruchu ATOS?

Utrzymywanie się ATOS po 6 miesiącach to wskazówka do kontaktu z dobrym fizjoterapeutą, najlepiej specjalistą od integracji sensorycznej. Znanych jest wiele ćwiczeń pomagających w normalizacji odruchów. Należy je dostosować do stopnia nasilenia zjawiska, wieku dziecka oraz jego kondycji i stanu zdrowia. Wskazane są intensywne, częste powtórzenia. Ćwiczenia wykonywane na sesji terapeutycznej można z powodzeniem powtarzać codziennie w domu. Częstotliwość wizyt u specjalisty ogranicza się do jednego spotkania w tygodniu. Gdy działania przyniosą pierwsze efekty, liczba spotkań może zostać ograniczona.