Wzmożone napięcie mięśniowe. Jakie są przyczyny i objawy? Jak pomóc dziecku?

Czym jest wzmożone napięcie mięśniowe (hipertonia)?

Wzmożone napięcie mięśniowe, inaczej hipertonia mięśniowa, jest zaburzeniem tonusu mięśniowego, w którym układ nerwowy nie współpracuje prawidłowo z układem mięśniowym. Niekiedy w ciele malucha, z różnych przyczyn dochodzi do wzmożenia napięcia mięśniowego – a konkretnie do wzmożenia napięcia mięśni szkieletowych, odpowiedzialnych za ruchy dziecka, wtedy jest mowa o tak zwanym podwyższonym tonusie. Polega on na występowaniu oporu mięśni podczas konkretnych ruchów. Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt objawia się mocnym zaciskaniem piąstek, podczas chęci zmiany pozycji ciała niemowlaka – trudno wyprostować lub zgiąć mu nóżki, które są bardzo sztywne i często się krzyżują. Wzmożone napięcie mięśniowe można podzielić na dwa rodzaje: sztywność mięśni oraz spastyczność (ten rodzaj wzmożonego napięcia obserwuje się jedynie podczas wyprostu kończyn i rozciągania mięśni. Polega on na wzrastającym oporze mięśni przy prostowaniu rączki, do pewnego momentu – by później zmniejszyć się i całkowicie odpuścić). Przy spastyczności mięśni im szybsza jest próba rozprostowania mięśni, tym większy jest opór. Oba te zjawiska wpisują się w objawy podwyższonego tonusu – zwiększonego oporu mięśni i zmniejszonego zakresu ruchomości stawów i połączeń mięśniowo-stawowych.

Jakie mogą być przyczyny obniżonego napięcia mięśniowego?

Wśród głównych przyczyn wzmożonego napięcia mięśniowego są:

• nieprawidłowa pielęgnację dziecka czy sposób jego noszenia oraz wchodzenie z nim w interakcje
• układanie niemowlaka na jednym boku
• pozostawanie dziecka w unieruchomionej, asymetrycznej pozycji, w chuście, nosidełku
• podnoszenie noworodka lub niemowlaka pod pachami, bez asekuracji główki w sytuacji wiotkiej jeszcze szyi
• wcześniactwo
• niska masa ciała noworodka
• niedotlenienia w czasie porodu, czy podczas ciąży
• wrodzone i nabyte uszkodzenia układu nerwowego
• mózgowe porażenie dziecięce
• rozszczep kręgosłupa
• zaburzenia metaboliczne i genetyczne
• guzy mózgu – najczęściej u dzieci w wieku szkolnym oraz starszych
• wodogłowie

Jak rozpoznać obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka i starszego dziecka?

Najczęstsze objawy wzmożonego napięcia mięśniowego rodzice mogą zaobserwować:

U niemowlaków:

• wyciąganie rączek przy braku podnoszenia do góry główki
• prężenie się
• wyginanie się w łuk podczas leżenia na boku, w literę C
• asymetryczny rozkład napięcia – stałe wydłużenie jednej i skrócenie drugiej strony ciała
• asymetryczna stabilizacja głowy i tułowia – asymetria ułożeniowa
• niespokojny sen
• płaczliwość
• nerwowość
• krzykliwość
• trudno im się uspokoić nawet przy piersi
• podczas dotyku czuć opór mięśni
• trudności podczas przebierania (duży opór, dziecko ma wyprostowane lub zgięte mocno nóżki, rączki)
• nie osiągają w odpowiednim czasie kolejnych kamieni milowych związanych z motoryką
• powtarzaniu ruchów wyłącznie jedną stroną ciała (chwytanie przedmiotów tylko prawą lub tylko lewą rączką, przekręcanie się tylko na jeden bok)
• sztywność karku
• nóżki często się krzyżują
• skłonność do bardzo wczesnej pionizacji
• ubogi repertuar ruchowy

U dzieci starszych:

• trudności w utrzymaniu równowagi
• trudność w utrzymaniu prawidłowej pozycji ciała
• słaba kondycja fizyczna
• słaba koordynacja i planowanie ruchowe
• przykurcze mięśni
• chodzenie na palcach
• zaburzenia liniowości
• wady postawy
• trudności z dopasowaniem nacisku długopisu na kartkę papieru
• szpotawość kolan
• nocne zgrzytanie zębami, oraz silne zaciskanie szczęki

Jak pomóc dziecku?

Jeżeli u dziecka występują niepokojące objawy, bez wątpienia należy udać się do lekarza pediatry. Może on zlecić różnego rodzaju badania, dopasowane do wstępnego rozpoznania: USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny oraz pozostałe metody obrazowe, może też zlecić przeprowadzenie badań genetycznych (jeśli istnieje podejrzenie, że sztywność lub spastyczność mięśni powiązana jest z wadą genetyczną, niewykrytą w życiu płodowym). Warto jednak również skonsultować się z fizjoterapeutą. Może się okazać, że to właśnie on udzieli najbardziej trafnej opinii i odpowie na najtrudniejsze pytania, jakie nas nurtują. Podczas wizyty dziecko zostanie zdiagnozowane i – jeśli zajdzie taka potrzeba – fizjoterapeuta dokładnie zaplanuje terapię. Najczęściej stosowanymi metodami są NDT Bobath (Neuro-Developmental Treatment) i Vojty. Jeśli rozpoznanie jest szybkie, często wystarczy kilka do kilkunastu spotkań ze specjalistą, by dziecko nauczyło się kontroli własnego ciała. Jednak u starszych dzieci może to potrwać znacznie dłużej.

Dość często u dzieci starszych stosuje się również terapię MAES. Rehabilitacja często opiera się na metodzie Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Bardzo dobre efekty można osiągnąć, podejmując rehabilitację opartą o zajęcia na basenie albo hipoterapię. Metody można ze sobą łączyć, osiągając efekt wielokierunkowej stymulacji.
Bardzo ważna jest tu również praca rodziców z dzieckiem oraz współpraca ich z fizjoterapeutą czy terapeutą. Polecam różnego rodzaju ćwiczenia z piłką, ćwiczenia z dyskiem równoważnym, ćwiczenia na materacu, ćwiczenia kształtujące świadomość ciała i orientacji w przestrzeni, zabawy kształtujące motorykę dużą oraz motorykę małą. Stosuje się tu przede wszystkim ćwiczenia równoważne, naprzemienne. Ponadto rodzice muszą zachęcać dziecko do większej aktywności fizycznej.

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Terapeuta TUS