Dyspraksja.
Jakie są przyczyny i objawy? Jak pomóc dziecku?

Czym jest dyspraksja?

Na początek warto wiedzieć czym jest praksja. To umiejętność zaplanowania i wykonania nieznanego wcześniej, a więc niewyćwiczonego zadania ruchowego. Jest więc, najprościej mówiąc właściwą organizacją ruchu. Natomiast problemy w zakresie planowania ruchu nazywane są dyspraksją. Dyspraksja, nazywana również syndromem dziecka niezdarnego, to dysfunkcja percepcyjno-motoryczna przejawiająca się zaburzeniami rozwoju. Zaburzenia te mogą dotyczyć chodzenia, mówienia oraz postrzegania. Dzieci z dyspraksją mają trudności z planowaniem i wykonywaniem czynności zarówno w zakresie motoryki małej (np. z precyzyjnym chwytaniem przedmiotów, rysowaniem, pisaniem), jak i w zakresie motoryki dużej (np. skoki na jednej nodze, gra w piłkę, jazda na rowerze). Dzieci te krótko mówiąc mają kłopoty z precyzyjnym sterowaniem swoim ciałem i uczeniem się nowych zadań ruchowych.

Jakie mogą być przyczyny dyspraksji?

Nie znaleziono jeszcze konkretnej, jednoznacznej przyczyny występowania schorzenia, jakim jest dyspraksja. Wiadomo jednak, że może się ona przejawiać w różnoraki sposób. Do czynników, które mogą wpływać na jej pojawienie się, należą:

• brak właściwego rozwoju neuronów ruchowych,
• urazy głowy,
• bezpośrednie uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego (w szczególności nerwów motorycznych),
• zaburzenia integracji procesów sensorycznych dotykowych i czucia głębokiego w ośrodkach mózgu odpowiedzialnych za planowanie motoryczne,
• deficyty tlenowe,
• nieprawidłowości rozwojowe płodu,
• niedotlenienie w czasie ciąży lub porodu,
• braki w połączeniach mózgowych,
• patologiczne zmiany w mózgu,
• zaburzenia w trakcie ciąży.

Jak rozpoznać dyspraksję u dziecka?

Dyspraksja, będąca zaburzeniem neurologicznym, nie wpływa na inteligencję, jednak przysparza trudności w zdobywaniu wiedzy, uczeniu się, przyswajaniu, koncentracji i w skupieniu uwagi.
Objawy różnią się w zależności od wieku. Warto zaznaczyć, iż dziecko nie musi prezentować wszystkich z niżej wymienionych objawów. Syndrom niezdarnego dziecka może objawiać się wielorako. Różnice mogą dotyczyć nasilenia objawów, rodzaju zaburzeń.
Najczęściej zauważa się:

• opóźnienie rozwoju ruchowego, niezgrabność, niezdarność (na tle rówieśników),
• nie wie jak obchodzić się z zabawkami, często je niszczy,
• nie potrafi samo sobie zorganizować zabawy
• nie potrafi huśtać się lub bujać na koniku na biegunach (nie umie wprawić go w ruch)
• zaburzenia równowagi
• trudności z poruszaniem się (zaburzona koordynacja – dziecko często się potyka, przewraca);
• problemy artykulacyjno-fonetycznych (dyspraksja mowy, dyspraksja werbalna – dzieci pomijają głoski, mówią cicho lub niewyraźnie, niewłaściwie oddychają w czasie mówienia),
• trudności z wydawaniem dźwięków, naśladowaniem ich, powtarzaniem sekwencji,
• opóźniony rozwój mowy, ograniczony repertuar słów, wypowiadanie ich z dużą ilością przerw,
• trudności z małą motoryką, z czynnościami manualnymi wymagającymi precyzji, np. rysowaniem, pisaniem, wycinaniem, chwytaniem małych przedmiotów, używaniem sztućców, wiązaniem sznurowadeł;
• trudności z wchodzeniem i schodzeniem po schodach,
• kłopoty z koncentracją, nauką,
• kłopoty z planowaniem działania, zabawy czy wprowadzaniem modyfikacji w ich zakresie;
• niechęć do zabaw i ćwiczeń ruchowych,
• niechęć do samodzielnego ubierania, jedzenia, mycia zębów;
• zaburzenia orientacji przestrzennej;
• zaburzenia emocjonalne (agresja, nadpobudliwość, obrażanie się, drażliwość, obniżona samoocena).

Jak pomóc dziecku?

Jeśli przeczuwamy, że nasze dziecko ma objawy dyspraksji, przede wszystkim powinniśmy udać się do specjalisty w celu jej zdiagnozowania. Początkowo cechy niedostatecznej dojrzałości układu nerwowego może stwierdzić pediatra lub neurolog, do tego często dochodzi audiolog i okulista.
Kolejnym etapem jest ocena pod kątem zaburzeń procesów integracji sensorycznej. Tu diagnozę przeprowadza wykwalifikowany terapeuta Integracji Sensorycznej, który posługując się kilkoma narzędziami, może postawić diagnozę. Opiera się ona zazwyczaj na obserwacji klinicznej i testach funkcjonalnych – ocena funkcji dotykowych i proprioceptywnych (czucie głębokie, poczucie ciała w przestrzeni, grafestezja, kinestezja, lokalizacja bodźca dotykowego, obustronna koordynacja ruchowa, przekraczanie linii środkowej ciała, test praksji itd.), oraz na wywiadzie z rodzicami.

Pomocą dla dziecka z dyspraksją jest terapia integracji sensorycznej. Według definicji Polskiego Stowarzyszenia Terapeutów Integracji Sensorycznej SI, integracja sensoryczna to proces neurologiczny, w którym mózg odbiera pochodzące ze wszystkich zmysłów informacje, rozpoznaje je, interpretuje, segreguje oraz łączy ze sobą i z wcześniejszymi doświadczeniami w celu wykorzystania ich do wytworzenia adekwatnej reakcji organizmu, uwzględniającej zmieniające się warunki otoczenia. To taka organizacja wrażeń, aby mogły one zostać właściwie użyte do celowego i efektywnego działania. Celem terapii integracji sensorycznej jest dostarczenie odpowiednich i kontrolowanych wrażeń płynących ze zmysłów. Terapia dziecka dyspraktycznego powinna obejmować przede wszystkim ćwiczenia, gry i zabawy ruchowe, których celem jest normalizacja funkcjonowania układu dotykowego, przedsionkowego, który informuje o położeniu ciała, jego czuciu i ułożeniu w przestrzeni (Anna Jean Ayres, Integracja sensoryczna a zaburzenia uczenia się, przeł. Juliusz Okuniewski, Grupa Wydawnicza Harmonia Universalis, Gdańsk, 2018.)

Diagnoza, a w późniejszym czasie leczenie dyspraksji odbywa się na kilku płaszczyznach i wymaga współpracy w działaniu kilku specjalistów. Mowa tu o terapeucie SI, logopedzie, psychologu, nauczycielach często terapeucie umiejętności społecznych. Choć dyspraksji, będącej zaburzeniem neurologicznym, nie można wyleczyć, to wczesna diagnoza i odpowiednia terapia pomogą w zahamowaniu i ograniczeniu postępu zaburzeń.

Terapia angażuje również rodzinę dziecka. Bardzo ważna jest codzienna praca i wsparcie najbliższych. Pomogą tu wszelkiego rodzaju aktywności ruchowe, wspólne uprawianie sportu, granie w gry i zabawy edukacyjne. Jest wiele ćwiczeń, czynności mających na celu usprawnienie koordynacji i ruchliwości dziecka. Warto zabierać dziecko na basen, na zajęcia ogólnorozwojowe, razem spędzać czas w ruchu. Zachęcanie dziecka do wykonywania kilku czynności jednocześnie, np. stania na jednej nodze i mycia zębów, czesania włosów, układania książek na półce, śpiewu. Okazuje się, że bardzo pomocna jest choreoterapia, czyli terapia wykorzystująca taniec.
Niezwykle istotna jest również zbilansowana dieta bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe, które mają korzystny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego, wspomagają też wzrost i dojrzewanie neuronów.

Należy pamiętać, że dyspraksja jest nieuleczalna, ale regularna terapia pomaga dziecku w utrzymaniu dobrej formy, poprawia samopoczucie, funkcjonowanie i minimalizuje negatywne objawy tego zaburzenia.

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Terapeuta TUS