Podwrażliwość dotykowa. Jakie są przyczyny i objawy? Jak pomóc dziecku?

„Moje dziecko nie przytula się, ono ściska, czasem to boli, gdy wchodzi do domu rozbiera się do naga, uwielbia chodzić na bosaka, nie czuje, gdy się uderzy, nie wie skąd ma skaleczenia i siniaki, wciąż żuje różne rzeczy w buzi, ociera się twarzą o dywan, uderza siebie samego, gryzie swoje ręce i nogi, szczypie się, potrafi rozdrapywać ranę bez końca, nie sprawia mu to bólu, w przedszkolu mówią, że wciąż kogoś popycha, bije”…to tylko niektóre ze słów rodziców dziecka z podwrażliwością dotykową, które słyszę podczas wywiadu w gabinecie terapeutycznym. Podwrażliwość na dotyk, to bardzo częsty problem, z jakim zmagają się dzieci i ich rodzice.

Układ dotykowy jest największym układem sensorycznym (jego receptory rozmieszczone są na całym ciele), a jego funkcjonowanie ma ogromny wpływ na kształtowanie się zachowania człowieka, zarówno pod względem psychicznym jak i fizycznym. Dziecko poznaje świat przez dotyk już od pierwszych chwil po narodzinach, a kształtuje się w łonie matki. Zmysł dotyku odbiera wrażenia za pomocą czucia powierzchniowego i różnicującego. Czucie powierzchniowe pozwala na: lokalizację miejsca dotyku bez potrzeby kontroli wzrokowej, odróżnianie faktur, kształtów i powierzchni. Czucie różnicujące to odbieranie wrażeń związanych z temperaturą, ciśnieniem i bólem. Zmysł dotyku pomaga odkrywać najbliższe otoczenie, jest podstawą rozwoju emocjonalnego, dostarcza informacji, które pozwalają na kształtowanie się prawidłowego schematu i świadomości własnego ciała, orientacji w przestrzeni, planowania motorycznego a nawet bezpieczeństwa emocjonalnego i umiejętności społecznych. Wszystko to wpływa na gotowość dziecka do podjęcia nauki w szkole.
Zanim jednak przejdziemy do zmysłu dotyku, musimy zrozumieć na czym polega integracja zmysłów w ciele człowieka.
Integracja sensoryczna jest procesem neurobiologicznym, dzięki któremu wrażenia sensoryczne (zmysłowe) płynące z otoczenia i własnego ciała mogą być użyte w celowym działaniu. Jest zdolnością do odczuwania i organizowania informacji, bodźców dopływających z otoczenia do organizmu, obejmuje ona wiele układów (słuchowy, wzrokowy, proprioceptywny, interoceptywny, przedsionkowy, węchu i smaku), a jednym z nich jest układ dotykowy. Układy te dostarczają informacji z całego ciała i otoczenia wokół nas. Mózg rejestruje, segreguje i przetwarza informacje otrzymywane z układów zmysłowych.
Prawidłowo funkcjonująca integracja sensoryczna jest dobrą podstawą procesu uczenia się.
W przypadku, gdy informacje pochodzące ze zmysłów napływają w sposób niewłaściwie zorganizowany, to funkcje układu nerwowego blokują się, co uwidacznia się w postaci problemów w życiu codziennym. Trudności w przetwarzaniu wrażeń sensorycznych (zmysłowych) dotyczyć mogą: rejestracji, czyli odbierania bodźców, modulacji, czyli tolerancji zmian oraz trudności z prawidłową reakcją, jako odpowiedzią na bodźce.

Jakie są przyczyny podwrażliwości dotykowej?
Dokładna przyczyna podwrażliwości dotykowej jak dotąd jest nieznana. Coraz częściej jednak się mówi o tym, że stosowanie używek i leków przez matkę w czasie ciąży, niedotlenienie okołoporodowe, brak odpowiedniej stymulacji w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie, cesarskie cięcie, mogą powodować zaburzenia integracji sensorycznej.

Czym jest podwrażliwość (niedowrażliwość, podreaktywność) dotykowa?

Podwrażliwość dotykowa jest to obniżona wrażliwość na bodźce dotykowe. Niedowrażliwość na dotyk (obniżona reaktywność) pojawia się, kiedy układ nerwowy nie rejestruje lub błędnie rozpoznaje informację sensoryczną docierającą do niego. Drogi sensoryczne są niedostatecznie otwarte, przez co do mózgu przedostaje się za mało bodźców, a to prowadzi do deprywacji sensorycznej, czyli niedoboru wrażeń zmysłowych. Objawia się zwiększoną potrzebą na stymulację sensoryczną, co w konsekwencji może się przejawiać chęcią ruchu lub nieustannym poszukiwaniem innych, intensywnych doznań sensorycznych.
Dziecko podwrażliwe często je wyraźne w smaku potrawy, bardzo słone, kwaśne a nawet pikantne, lubi mocny dotyk, dźwiganie, skoki z wysoka, nie czuje bólu tak, jak inne dzieci, często nie wie, że zostało dotknięte. Obniżony jest również poziom świadomości własnego ciała.
Dzieci z podrważliwością dotykową mają trudności w określeniu cech trzymanego przedmiotu.

Jak rozpoznać podwrażliwość dotykową?

Najczęstsze objawy, to:

• ciągle potrzebuje gryźć, trzymać coś w buzi
• posiada wysoki próg bólu
• nie reaguje na ból
• nie wie, że się zraniło
• nie reaguje na upadki, skaleczenia, często o nich nie wie
• często wpada na innych, popycha, uderza inne dzieci
• lubi kontakt z innymi ludźmi
• nie zwraca uwagi na to, że jest brudne (czy to na twarzy, czy rękach)
• nieświadomie sprawia ból innym
• jest niezdarne, często upuszcza rzeczy
• nieadekwatnie odbiera temperaturę otoczenia (przejawia się to nieodpowiednim ubiorem do temperatury)
• posiada niską świadomość własnego ciała
• często źle zakłada ubrania, nie przeszkadza mu to
• lubi ciasne, często za małe ubrania
• nie zwraca uwagi na piasek, kamyki w butach
• przebywa długo w jednej pozycji
• słabo wykształcona motoryka duża jak i mała
• często jest nieświadome dotyku, chyba że jest on intensywny
• nie reaguje na ostre, pikantne, kwaśne, słone jedzenie

Jak pomóc dziecku?

Jeżeli u dziecka występują niepokojące objawy, bez wątpienia należy udać się do kilku specjalistów. Samą podwrażliwość na dotyk, podobnie jak innego rodzaju zaburzenia integracji sensorycznej, rozpoznać można z wykorzystaniem standaryzowanych testów i kwestionariuszy. Warto tu jednak powtórzyć, że dziecko, u którego podejrzewany jest taki problem, powinno zostać zbadane przez różnych specjalistów – konieczne jest bowiem wykluczenie innego niż podwrażliwość dotykowa podłoża występujących dolegliwości. Konsultujemy się zatem z neurologiem, psychiatrą dziecięcym, terapeutą Integracji Sensorycznej.
Jeśli diagnozą będzie podwrażliwość dotykowa, to ogólną zasadą i formą aktywności dla tego typu dzieci jest częste angażowanie ich w zajęcia, które wymagają zaangażowania czucia głębokiego, zadań, które będą organizowały ich przestrzeń i uziemiały. Celem terapii jest oddziaływanie na zaburzone sfery i wyrobienie u dziecka wrażliwości na bodźce sensoryczne.

Zabawy w domu:
1. Dostarczanie silnych, wielokierunkowych bodźców np. bujanie do tyłu i przodu, na boki, bujanie na huśtawce obrotowej, hamaku.
2. Zabawa w „zwijanie naleśnika” – owijanie dziecka w kocyk, kołderkę obciążeniową lub mały dywanik i rozwijanie.
3. Turlanie po różnym podłożu.
4. Odgadywanie co jest w worku za pomocą dotyku.
5. Przeciąganie liny, zabawa w „koguciki”- w czasie kucania odpychanie się rękami.
6. Zabawy w suchym basenie, manipulowanie w ryżu, kaszy, soczewicy itp.
7. Przykrywanie kołderką obciążeniową, ciężkimi materiałami, materacem.
8. Chodzenie po różnych fakturach (trawie, piasku, szyszkach, kocu, kamieniach itp.).
9. Szczotkowanie ciała różnymi rodzajami szczotek.
10. Pozwolenie dziecku na dźwiganie zakupów i innych cięższych rzeczy.
11. Opukiwanie ciała dziecka różnymi przedmiotami.
12. Masażyki.

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Terapeuta TUS