Odruch ssania

Dziecko tuż po porodzie radzi sobie z wieloma bodźcami, reagując na nie przez automatyczne, niezależne od umysłu i woli odruchy, które pomagają przetrwać w nowym otoczeniu. Równocześnie z dojrzewaniem kory mózgowej, część z tych odruchów samoistnie zanika.

Każdy odruch ma podstawową rolę do spełnienia, ponieważ przygotowuje organizm do następnych etapów rozwoju i ćwiczy odpowiednie schematy ruchowe

Odruchy są pierwszym źródłem podstawowych umiejętności ruchowych, dostarczają wrodzonej odpowiedzi na podstawowe bodźce sensoryczne i ułatwiają pojawianie się specyficznych reakcji ruchowych na określoną sytuację.

Pojawienie się odruchów w odpowiednim czasie i z odpowiednią siłą zwiastuje prawidłowy rozwój funkcji motorycznych, percepcyjnych i emocjonalnych. Jeżeli natomiast jakiś odruch pojawia się z opóźnieniem i z mniejszą siłą to prowadzi to do powstania zakłóceń rozwojowych.

Dysfunkcjonalny odruch to taki, który jest w stanie „negatywnego przetrwania” i sensoryczno-motorycznej dezintegracji. Sytuacja taka ma miejsce, gdy przetwarzanie sensoryczne jest błędne i reakcja motoryczna nie funkcjonuje zgodnie z naturalnym biomechanicznym schematem. Taki odruch zaburza program działania osoby na innych poziomach -motorycznym, zachowawczym, emocjonalnym i w sferze poznawczej. Może powodować pasywność sfery sensorycznej lub nadaktywną reakcję walki i ucieczki, doprowadzając w efekcie do niestabilności emocjonalnej i słabej regulacji zachowania.

Działania odruchowe są bardzo ważne dla procesu budowania sieci połączeń neuronalnych, ale też tworzenia coraz dojrzalszego układu nerwowego, pozwalającego na zgodną współpracę cała i mózgu.

Odruch ssania- czym jest i jak go wywołać?

Odruch ssania to jedna z podstawowych funkcji życiowych, której noworodek uczy się już podczas życia płodowego. Jest niezbędny do karmienia piersią, a także do prawidłowego rozwoju mowy w przyszłości. Około 17 tygodnia ciąży w czasie USG możemy obserwować w pełni rozwinięty odruch ssania, wtedy dziecko zaczyna ssać swoje palce.

U noworodka możemy go wywołać delikatnie dotykając skórę w okolicy policzka lub wsadzając czubek palca do jego ust, wówczas dziecko odwraca główkę w tym kierunku wysuwając także języczek w gotowości do ssania, a palec zaczyna ssać. Warto przy tym  zwrócić uwagę na siłę ruchów ssania i czas trwania tej czynności. Ciągłe ruchy ssania, wystawianie języka, nadmiernie częste ruchy gryzienia, ziewania są zjawiskiem nieprawidłowym.

Około 2-3 miesiąca życia niemowlę powinno już ssać intencjonalnie. Nie ssie wszystkiego, co znajdzie się w pobliżu jego ust. Ssanie używa do jedzenia, decydując kiedy użyć tego odruchu, zazwyczaj wtedy, gdy jest głodne.

Odruch ssania łatwo rozpoznać po tym, że noworodek odruchowo zaczyna ssać wszystko, co znajdzie w swoim zasięgu. Nie tylko pierś, ale również inne przedmioty czy też swoje ciało. Ssanie kciuka, paluszków rąk, stóp czy całych piąstek u niemowlaka jest czymś zupełnie normalnym.

Ssanie odgrywa ważną rolę w pierwszych miesiącach życia dziecka. Oprócz funkcji odżywczej, jest przede wszystkim formą autoregulacji organizmu, zapewnia maleństwu poczucie bezpieczeństwa, łagodzi ból, koi, wycisza, uspokaja.  Pobudza również pracę jelit, ułatwia wypróżnianie, umożliwia koordynację połykania i oddychania przez nos.

Odruch ssania towarzyszy wszystkim zdrowym dzieciom. W przypadku wcześniaków odruch ten może wykształcić się nieco później. Problemy ze ssaniem mogą mieć też noworodki z zaburzeniami neurologicznymi. Konieczne jest wtedy karmienie specjalistyczną sondą. Dziecko nie jest wówczas w stanie samodzielnie pobierać pokarmu z powodu nieefektywnego odruchu ssania – złej pracy mięśni żuchwy i języka, niedostatecznie dobrej synchronizacji oddychania i przełykania.

Zdarza się, że odruch ssania u noworodka jest zaburzony. Dziecko podczas karmienia pręży się, odwraca główkę, płacze, albo szybko wypuszcza brodawkę z ust. Warto upewnić się czy niemowlak jest prawidłowo przystawiany do piersi. Być może winna jest pozycja do karmienia, wklęsłe lub płaskie brodawki. Przystawiane dziecka kilka razy dziennie przez okres kilku tygodni, pomimo niechęci dziecka do ssania może spowodować wyćwiczenie odruchu ssania. W tym czasie cały czas należy odciągać pokarm i podawanie go przy pomocy łyżeczki lub kroplomierza.

W tym samym czasie warto stymulować odruch ssania poprzez proste ćwiczenia:

• masaże dziąseł
• masaże języka
• masaże wewnętrznej strony policzków
• masaże zewnętrznej strony policzków

Ćwiczenia wykonujemy kilka razy przed każdym karmieniem piersią.

Kiedy odruch powinien zaniknąć?

Odruch ssania powinien zostać wygaszony między 1. a 2. rokiem życia dziecka. Prawidłowo realizowana czynność ssania usprawnia mięśnie artykulacyjne, kształtuje tor oddechowy i przygotowuje do rozwoju następnych odruchów związanych z kąsaniem, gryzieniem i żuciem. Ćwiczy i wzmacnia mięśnie szczęki oraz kształtuje prawidłowe ruchy języka niezbędne do mowy w późniejszym okresie życia.

Przetrwały odruch ssania lub niewłaściwie realizowana funkcja ssania, może powodować u starszych dzieci problemy z prawidłowym uszczelnieniem wargowym i słabą kontrolą mięśni przedsionka jamy ustnej zaangażowanych w mowę. Będzie wpływało na artykulację. Obserwuje się silny związek odruchu ssania z prawidłowym wzorcem przełykania i właściwą pionizacją języka.

Przetrwały odruch ssania wpływa na brak kontroli mięśni twarzy w okolicach ust i nieprawidłowe ułożenie języka (na dnie jamy ustnej). Wiąże się również z nadwrażliwością w okolicy ust. Obserwuje się silny związek odruchu ssania z prawidłowym wzorcem przełykania i właściwą pionizacją języka.

Jakie są skutki przetrwałego odruchu ssania?

Jeśli chodzi o przetrwałe ssanie, to warto najpierw znaleźć przyczynę problemu. Problem może leżeć w tym, że dziecko rozwojowo jest gotowe na osiąganie nowych umiejętności motorycznych w obrębie jamy ustnej, a mimo to proponuje mu się ssanie bez możliwości ćwiczenia tych nowych ważnych umiejętności. Nienaturalne podtrzymywanie odruchu ssania (dawanie za każdym razem smoczka, gdy dziecko jest niespokojne, karmienie dziecka po 2 roku życia butelką ze smoczkiem, dawanie dziecku picia w kubku niekapku) jest dla dziecka niekorzystne. Logopedzi zalecają rezygnację ze smoczka przed 1. rokiem życia dziecka.

Skutki takiego postępowania mogą być zatrważające i siać spustoszenie w obrębie jamy ustnej dziecka. Są to:

• wady wymowy,
• niewłaściwe funkcjonowanie warg,
• wsuwanie języka w trakcie mowy,
• nawykowe otwieranie buzi,
• wady zgryzu,
• próchnica wieku dziecięcego,,
• parafunkcje pod postacią: ssania kciuka, części ubrań, gryzienie kredek, długopisów, obgryzanie paznokci i skórek, ssanie końcówek włosów, ssanie łańcuszków, ssanie dolnej wargi,
• nieprawidłowa spoczynkowa pozycja języka (oddychanie torem ustnym, zamiast nosowym),
• częste występowanie chorób uszu

Zdarza się tak, że niektóre dzieci maja nawykowe ssanie np. kciuka, pomimo właściwej postawy rodziców, wczesnego odstawienie smoczka. Dziecko odnajduje wtedy szybko inny przedmiot, który będzie realizował jego przetrwały odruch ssania.

Wtedy warto skonsultować to z neurologopedą na diagnozę odruchów oralnych, terapeutą integracji sensorycznej na diagnozę SI lub fizjoterapeutą w celu ustalenia przyczyny i wyeliminowania jej w jak najszybszym czasie.

 

Natalia Pośpiech

Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki