Odruch Palmara (chwytny)

Odruchy są pierwszym źródłem podstawowych umiejętności ruchowych, dostarczają wrodzonej odpowiedzi na podstawowe bodźce sensoryczne i ułatwiają pojawianie się specyficznych reakcji ruchowych na określoną sytuację. Odruch Palmara jest to jeden z tych  odruchów pierwotnych, które są mimowolnymi, automatycznymi i stereotypowymi reakcjami mięśni niemowlaka, które stanowią odpowiedź na bodziec.

Dysfunkcjonalny odruch to taki, który jest w stanie „negatywnego przetrwania” i sensoryczno-motorycznej dezintegracji. Sytuacja taka ma miejsce, gdy przetwarzanie sensoryczne jest błędne i reakcja motoryczna nie funkcjonuje zgodnie z naturalnym biomechanicznym schematem. Taki odruch zaburza program działania osoby na innych poziomach -motorycznym, zachowawczym, emocjonalnym i w sferze poznawczej. Może powodować pasywność sfery sensorycznej lub nadaktywną reakcję walki i ucieczki, doprowadzając w efekcie do niestabilności emocjonalnej i słabej regulacji zachowania.

Czym jest odruch Palmara i jak się go wywołuje?

Odruch Palmara (chwytny) jest zaliczany do odruchów tonicznych skórnych. Wskazuje na prawidłowy rozwój neurologiczny niemowlęcia. Stanowi odruch mimowolny, wywoływany przez centralny układ nerwowy, a jego łuk odruchowy przebiega na poziomie rdzenia kręgowego. Już w jedenastym tygodniu życia płodowego dziecko zaciska piąstki. Brak odruchu jest reakcją nieprawidłową, niekiedy powód nie jest poważny, jednak czasami wskazuje na uszkodzenie układu nerwowego, w tym mózgu.

Odruch Palmara wywołuje się poprzez delikatne dotknięcie wnętrza dłoni niemowlaka. Powoduje to tak mocne zaciśnięcie pięści, że można unieść jego tułów (napinają się odruchowo mięśnie zginające przedramię i ramię oraz mięśnie barku). Niemowlak w każdej chwili może puścić uścisk, dlatego należy zachować należytą ostrożność.

Odruch ten przy prawidłowym rozwoju dziecka zanika ok. 4-6 miesiąca życia, kiedy potrafi ono już sięgnąć po zabawkę i utrzymać ja świadomie w dłoni.

Przetrwały odruch Palmara.

Gdy utrzymuje się zbyt długo, negatywnie wpływa na koordynację motoryki małej, mowy i wydawania dźwięków. Do nieprawidłowych reakcji zalicza się chwyt bardzo słaby, trudny do wywołania, brak odpowiedzi na bodziec lub odpowiedź asymetryczną. Asymetria może wskazywać na zaburzenia neurologiczne. Pojawia się przy niedowładzie połowiczym i porażeniu splotu barkowego. Zręczność manualna zostaje zakłócona, jeśli nie rozwinie się chwyt pęsetkowy, dziecko nie będzie umiało trzymać długopisu czy ołówka. Mogą pojawić się trudności w mowie, poprzez słaba kontrolę mięśni odpowiedzialnych za artykulację i przetrwałej pętli nerwowej między ręką a ustami. Wtedy dziecko, by sobie pomóc podczas kolorowania czy pisania wyciąga na zewnątrz język, ruszając nim na boki, oblizuje się, wykrzywia usta.

Skutki przetrwałego odruchu chwytnego:

• Niezdolność do szybkich naprzemiennych ruchów palców
• Nadmierne napięcie mięśni dłoni
• Nadwrażliwość dotykowa dłoni
• Trudności z koordynacją motoryki małej
• Niska sprawność manualna
• Zahamowany rozwój kciuka i palców
• Nieprawidłowy chwyt pisarski
• Zaburzenia artykulacji i wydawania dźwięków

Co mogą zrobić rodzice?

Przede wszystkim warto skonsultować się ze specjalistą. Może to być terapeuta od odruchów, fizjoterapeuta, terapeuta SI bądź lekarz pediatra.  Zdiagnozuje on dziecko pod odpowiednim kontem i zdecyduje o konieczności terapii bądź jej braku. Za najskuteczniejszą metodę rehabilitacji uznaje się integrację sensoryczną, która opiera się na celowej organizacji zmysłów.

W domu rodzice mogą ćwiczyć następująco:

• dotykanie, głaskanie wewnętrznej powierzchni dłoni różnymi fakturami
• głaskanie, poklepywanie powierzchni grzbietowej ręki
• masaże ramion
• ruchy bierne ramion i dłoni
• zachęcanie do dotykania własnego ciała powierzchnią dłoniową ręki (głaskanie

i masaż nóg, brzucha, ramion, rąk nawzajem, klaskanie)

• zabawy w chwytanie zabawek większych niż dłonie dziecka
• zabawy manipulacyjne

Natalia Pośpiech

Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki