Obniżone napięcie mięśniowe. Jakie są przyczyny i objawy? Jak pomóc dziecku?

Czym jest obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia)?

Obniżone napięcie mięśniowe, inaczej hipotonia mięśniowa, jest stanem, w którym układ nerwowy nie współpracuje prawidłowo z układem mięśniowym. Droga impulsu nerwowego biegnącego z mózgu do mięśni jest w jakimś stopniu zniszczona. Jest ono definiowane jako zmniejszony opór na biernie wykonywany ruch w stawach lub upośledzenie zdolności do utrzymania kontroli postawy oraz ruchu przeciwko sile grawitacji. Z definicji jest to deficyt zdolności do utrzymania kontroli postawy ciała przeciwko sile grawitacji. Inaczej można zdefiniować hipotonię jako wiotkość lub zespół dziecka wiotkiego. Charakteryzuje się zmniejszonym oporem na ruchy bierne kończyn, z często występującym zwiększonym zakresem ruchów w stawach. Polega na nieprawidłowej umiejętności utrzymania postawy ciała i dużej trudności w wykonywaniu ruchów. Wiotkie mięśnie uniemożliwiają dziecku kontrolowanie własnego ciała oraz swobodne wykonywanie jakichkolwiek ruchów głową, rękami czy nogami.

Konsekwencją obniżonego napięcia mięśni jest opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, mogą też być trudności w pozbywaniu się wydzielin z dróg oddechowych, zaburzenia w oddychaniu, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zapalenia oskrzeli i płuc, grozi także powstaniem wad postawy, wykształceniem się nieprawidłowych wzorców postawy i mechaniki ruchu.

Warto dodać tu, że hipotonia nie jest chorobą lecz objawem.

Jakie mogą być przyczyny obniżonego napięcia mięśniowego?

Przyczyny słabego napięcia mięśniowego mogą być różne, okołoporodowe (powikłania po infekcjach przebytych w ciąży, nieprawidłowe ułożenie w łonie matki, urazy okołoporodowe), czynniki środowiskowe (nieprawidłowo wykonywane zabiegi pielęgnacyjne, niewłaściwe: noszenie, usypianie, karmienie) oraz czynniki genetyczne, choroby wrodzone lub zaburzenia neurologiczne, takie jak zespół Downa, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, zespół Pradera-Williego , rdzeniowy zanik mięśni. Można tu również wymienić encefalopatię niedokrwienno–niedotlenieniową, krwotok śródczaszkowy, schorzenia metaboliczne – elastopatie wtórne, schorzenia neurometaboliczne oraz choroby tkanki łącznej, jak np. zespół Ehlersa–Danlosa.

Warto wiedzieć, że obniżone napięcie mięśniowe czasami ustępuje samoistnie, szczególnie wówczas gdy jego przyczyną jest niedotlenienie podczas porodu.

U starszych dzieci przyczyną spadku napięcia mięśniowego może być uraz głowy lub kręgosłupa, chorob a Heinego-Medina, zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych lub miastenii.

Diagnoza lekarska powinna dać odpowiedź na pytanie, co powoduje nadmierną wiotkość mięśni, dlatego zawsze najpierw warto skonsultować się z lekarzem.

Jak rozpoznać obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka i starszego dziecka?

Najczęstsze objawy obniżonego napięcia mięśniowego rodzice mogą zaobserwować:

U niemowlaków:

trudności ze ssaniem
brak płaczu, dziecko jest ciche, spokojne, apatyczne
niechętnie unosi nóżki nad ziemię
nie bawi się swoimi rączkami
ma duży, wypukły brzuch
ma słabe ruchy oddechowe
nie skupia wzroku, gdy się nad nim pochylasz i mówisz do niego
leży na podłożu w pozycji żaby
nie łączy nóżek i rączek symetrycznie
ma problemy ze złapaniem stopy lub zabawki i skierowaniem jej do buzi
leżenie na brzuchu jest kłopotliwe i nieprzyjemne
problemy z przewróceniem się z pleców na brzuch i odwrotnie
dziecko sprawia wrażenie jakby przelewało się przez ręce
jest wiotkie i brakuje mu mobilizacji mięśniowej

U starszych niemowlaków:

problemy z utrzymaniem pozycji siedzącej – bez podparcia przewraca się na boki, lub wychyla do przodu
podnoszone za rączki, nie podnosi główki za sobą, zwisa pomiędzy ramionami
przemieszczanie się na pośladkach
niechętnie zmienia pozycję, w której czuje się bezpiecznie
często pomija etap raczkowania (woli pełzać, ma problem z naprzemienną pracą nóżek)
poddaje się, gdy nie może czegoś dosięgnąć
ma kłopoty z podniesieniem i utrzymaniem zabawki w górze
gdy stoi lub zaczyna chodzić, często układa stopy na zewnątrz i buja się na boki
jest spokojne, apatyczne

U dzieci powyżej roku:

trudność w utrzymaniu prawidłowej pozycji ciała
deficyt reakcji prostowania, skłonność do przyjmowania pozycji nieprawidłowych i niezwykłych
siada później niż jego rówieśnicy., wówczas wybiera pozycję litery „W”
Mają koślawość kolan
dziecko jest ciche i mało ruchliwe
cichy głos, otwarte usta, trudności z gryzieniem, wady wymowy
przeprosty w stawach kolanowych i łokciowych, dziecko często podpiera głowę, w pozycjach wysokich szuka dodatkowej stabilizacji, np. zahacza nogą o krzesło, opiera się plecami o ścianę
krztusi się często podczas jedzenia
w szkole ma trudności z pisaniem i kłopoty na lekcjach wychowania fizycznego
ma zmniejszoną kontrolę nad własnym ciałem

Jak pomóc dziecku?

Jeśli rozpoznanie jest szybkie, często wystarczy kilka do kilkunastu spotkań ze specjalistą, by dziecko nauczyło się kontroli własnego ciała. Jednak u starszych dzieci może to niestety potrwać znacznie dłużej. Oprócz wizyt u specjalisty ćwiczenia odbywają się w domu.

Najczęściej wykorzystywane są dwie metody:

Vojty – ćwiczenia polegają na uciskaniu określonych punktów na ciele dziecka. Ich pobudzenie powoduje „samonaprawę” mózgu. By rehabilitacja przynosiła efekty, ćwiczenia muszą być wykonywane systematycznie, co kilka godzin
NDT Bobath (Neuro Development Treatment ) – ćwiczenia dostarczają dziecku bodźców czuciowych i ruchowych, usprawniając w ten sposób jego ciało i mięśnie

Dość często stosuje się również metodę PNF. Rehabilitacja często opiera się na metodzie Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Bardzo dobre efekty można osiągnąć, podejmując rehabilitację opartą o zajęcia na basenie albo hipoterapię.

Z dziećmi starszymi warto ćwiczyć w domu. Polecam różnego rodzaju ćwiczenia z piłką, ćwiczenia z dyskiem równoważnym, ćwiczenia na materacu, ćwiczenia kształtujące świadomość ciała i orientacji w przestrzeni, zabawy kształtujące motorykę dużą oraz motorykę małą. Stosuje się tu przede wszystkim ćwiczenia równoważne, naprzemienne. Ponadto rodzice muszą zachęcać dziecko do większej aktywności fizycznej.

Natalia Pośpiech

Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Terapeuta TUS