Obniżone napięcie mięśniowe. Jakie są przyczyny i objawy? Jak pomóc dziecku?
Czym jest obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia)?
Obniżone napięcie mięśniowe, inaczej hipotonia mięśniowa, jest stanem, w którym układ nerwowy nie współpracuje prawidłowo z układem mięśniowym. Droga impulsu nerwowego biegnącego z mózgu do mięśni jest w jakimś stopniu zniszczona. Jest ono definiowane jako zmniejszony opór na biernie wykonywany ruch w stawach lub upośledzenie zdolności do utrzymania kontroli postawy oraz ruchu przeciwko sile grawitacji. Z definicji jest to deficyt zdolności do utrzymania kontroli postawy ciała przeciwko sile grawitacji. Inaczej można zdefiniować hipotonię jako wiotkość lub zespół dziecka wiotkiego. Charakteryzuje się zmniejszonym oporem na ruchy bierne kończyn, z często występującym zwiększonym zakresem ruchów w stawach. Polega na nieprawidłowej umiejętności utrzymania postawy ciała i dużej trudności w wykonywaniu ruchów. Wiotkie mięśnie uniemożliwiają dziecku kontrolowanie własnego ciała oraz swobodne wykonywanie jakichkolwiek ruchów głową, rękami czy nogami.
Konsekwencją obniżonego napięcia mięśni jest opóźnienie rozwoju psychomotorycznego, mogą też być trudności w pozbywaniu się wydzielin z dróg oddechowych, zaburzenia w oddychaniu, co wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zapalenia oskrzeli i płuc, grozi także powstaniem wad postawy, wykształceniem się nieprawidłowych wzorców postawy i mechaniki ruchu.
Warto dodać tu, że hipotonia nie jest chorobą lecz objawem.
Jakie mogą być przyczyny obniżonego napięcia mięśniowego?
Przyczyny słabego napięcia mięśniowego mogą być różne, okołoporodowe (powikłania po infekcjach przebytych w ciąży, nieprawidłowe ułożenie w łonie matki, urazy okołoporodowe), czynniki środowiskowe (nieprawidłowo wykonywane zabiegi pielęgnacyjne, niewłaściwe: noszenie, usypianie, karmienie) oraz czynniki genetyczne, choroby wrodzone lub zaburzenia neurologiczne, takie jak zespół Downa, dystrofia mięśniowa Duchenne’a, zespół Pradera-Williego , rdzeniowy zanik mięśni. Można tu również wymienić encefalopatię niedokrwienno–niedotlenieniową, krwotok śródczaszkowy, schorzenia metaboliczne – elastopatie wtórne, schorzenia neurometaboliczne oraz choroby tkanki łącznej, jak np. zespół Ehlersa–Danlosa.
Warto wiedzieć, że obniżone napięcie mięśniowe czasami ustępuje samoistnie, szczególnie wówczas gdy jego przyczyną jest niedotlenienie podczas porodu.
U starszych dzieci przyczyną spadku napięcia mięśniowego może być uraz głowy lub kręgosłupa, choroba Heinego-Medina, zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych lub miastenii.
Diagnoza lekarska powinna dać odpowiedź na pytanie, co powoduje nadmierną wiotkość mięśni, dlatego zawsze najpierw warto skonsultować się z lekarzem.
Jak rozpoznać obniżone napięcie mięśniowe u niemowlaka i starszego dziecka?
Najczęstsze objawy obniżonego napięcia mięśniowego rodzice mogą zaobserwować:
U niemowlaków:
- trudności ze ssaniem
- brak płaczu, dziecko jest ciche, spokojne, apatyczne
- niechętnie unosi nóżki nad ziemię
- nie bawi się swoimi rączkami
- ma duży, wypukły brzuch
- ma słabe ruchy oddechowe
- nie skupia wzroku, gdy się nad nim pochylasz i mówisz do niego
- leży na podłożu w pozycji żaby
- nie łączy nóżek i rączek symetrycznie
- ma problemy ze złapaniem stopy lub zabawki i skierowaniem jej do buzi
- leżenie na brzuchu jest kłopotliwe i nieprzyjemne
- problemy z przewróceniem się z pleców na brzuch i odwrotnie
- dziecko sprawia wrażenie jakby przelewało się przez ręce
- jest wiotkie i brakuje mu mobilizacji mięśniowej
U starszych niemowlaków:
- problemy z utrzymaniem pozycji siedzącej – bez podparcia przewraca się na boki, lub wychyla do przodu
- podnoszone za rączki, nie podnosi główki za sobą, zwisa pomiędzy ramionami
- przemieszczanie się na pośladkach
- niechętnie zmienia pozycję, w której czuje się bezpiecznie
- często pomija etap raczkowania (woli pełzać, ma problem z naprzemienną pracą nóżek)
- poddaje się, gdy nie może czegoś dosięgnąć
- ma kłopoty z podniesieniem i utrzymaniem zabawki w górze
- gdy stoi lub zaczyna chodzić, często układa stopy na zewnątrz i buja się na boki
- jest spokojne, apatyczne
U dzieci powyżej roku:
- trudność w utrzymaniu prawidłowej pozycji ciała
- deficyt reakcji prostowania, skłonność do przyjmowania pozycji nieprawidłowych i niezwykłych
- siada później niż jego rówieśnicy., wówczas wybiera pozycję litery „W”
- Mają koślawość kolan
- dziecko jest ciche i mało ruchliwe
- cichy głos, otwarte usta, trudności z gryzieniem, wady wymowy
- przeprosty w stawach kolanowych i łokciowych, dziecko często podpiera głowę, w pozycjach wysokich szuka dodatkowej stabilizacji, np. zahacza nogą o krzesło, opiera się plecami o ścianę
- krztusi się często podczas jedzenia
- w szkole ma trudności z pisaniem i kłopoty na lekcjach wychowania fizycznego
- ma zmniejszoną kontrolę nad własnym ciałem
Jak pomóc dziecku?
Jeśli rozpoznanie jest szybkie, często wystarczy kilka do kilkunastu spotkań ze specjalistą, by dziecko nauczyło się kontroli własnego ciała. Jednak u starszych dzieci może to niestety potrwać znacznie dłużej. Oprócz wizyt u specjalisty ćwiczenia odbywają się w domu.
Najczęściej wykorzystywane są dwie metody:
- Vojty – ćwiczenia polegają na uciskaniu określonych punktów na ciele dziecka. Ich pobudzenie powoduje „samonaprawę” mózgu. By rehabilitacja przynosiła efekty, ćwiczenia muszą być wykonywane systematycznie, co kilka godzin
- NDT Bobath (Neuro Development Treatment ) – ćwiczenia dostarczają dziecku bodźców czuciowych i ruchowych, usprawniając w ten sposób jego ciało i mięśnie
Dość często stosuje się również metodę PNF. Rehabilitacja często opiera się na metodzie Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Bardzo dobre efekty można osiągnąć, podejmując rehabilitację opartą o zajęcia na basenie albo hipoterapię.
Z dziećmi starszymi warto ćwiczyć w domu. Polecam różnego rodzaju ćwiczenia z piłką, ćwiczenia z dyskiem równoważnym, ćwiczenia na materacu, ćwiczenia kształtujące świadomość ciała i orientacji w przestrzeni, zabawy kształtujące motorykę dużą oraz motorykę małą. Stosuje się tu przede wszystkim ćwiczenia równoważne, naprzemienne. Ponadto rodzice muszą zachęcać dziecko do większej aktywności fizycznej.
Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Terapeuta TUS