Czym jest przetwarzanie sensoryczne, co to jest SPD?

Centralny układ nerwowy w nanosekundzie odbiera, wykrywa, modeluje i dyskryminuje przychodzące informacje sensoryczne. Rezultatem jest odpowiednie działanie człowieka. Przetwarzanie sensoryczne ma miejsce w układzie nerwowym składającym się ze stu miliardów neuronów, rdzenia kręgowego i mózgu. To proces neurologiczny polegający na organizowaniu informacji pochodzących z naszego ciała i świata zewnętrznego w celu wykorzystania ich w codziennym życiu. Przetwarzanie sensoryczne ma charakter dynamiczny, nieprzerwany i cykliczny. Ponad 80% układu nerwowego zaangażowane jest w przetwarzanie bądź organizowanie sensorycznych informacji wejściowych, co sprawia, że mózg jest przede wszystkim urządzeniem do przetwarzania sensorycznego.

Kiedy mózg w efektywny sposób przetwarza wrażenia, reagujemy automatycznie za pomocą reakcji adaptacyjnych, dzięki którym możemy panować nad otoczeniem. Przetwarzanie obejmuje odbieranie, wykrywanie, integrację, modulację, dyskryminację, reakcje posturalne i praksję. Procesy te przebiegają jednocześnie.

Odbieranie i wykrywanie wrażeń. Peryferyjny układ nerwowy, czyli „odległy” od Centralnego Układu Nerwowego, który odbiera wrażenia ze skóry, mięśni, uszu, oczu, nosa przekierowuje codziennie miliony wrażeń do mózgu.

Integracja. Proces, w którym kilka wrażeń łączy się ze sobą już mózgu. Wrażenia te poznają się i integrują: słuch z ruchem, dotyk z mowa, wzrok z dotykiem itd.

Modulacja. To regulacja wejściowych informacji sensorycznych. Dzięki niej ich przepływ jest natychmiast dopasowywany i równoważony. To tu tworzy się proces pobudzenia. Jest to swoisty alarm. Znaczące informacje sensoryczne każą nam reagować adekwatnie do zaistniałej sytuacji. Wrażenia, które mówią nam, że znajdujemy się w niebezpieczeństwie uruchamiają układ nerwowy do walki lub ucieczki. Jednak większość wrażeń jest zazwyczaj nieistotna, dzięki procesowi hamowania, możemy przefiltrować te mało znaczące bodźce. I tak w hałaśliwym pomieszczeniu, pełnym ludzi, umiemy się skupić na rozmowie z jedną osobą, nie słysząc rozmów innych i muzyki, nie zwracamy uwagi na to, że bluza wciąż ociera się o naszą skórę, gdy się ruszamy czy też po jakimś czasie przyzwyczajamy się do jakiegoś zapachu, którym jesteśmy otoczeni. Inaczej byli byśmy bardzo podatni na rozkojarzenie, zwracając uwagę na każde mniej istotne wrażenie. Jednak dzięki odpowiedniemu hamowaniu i pobudzeniu możemy dowolnie regulować wrażenia i jeśli tylko będziemy chcieli, to znów poczujemy zapach w pomieszczeniu, będziemy mogli skupić się na dotyku bluzy czy usłyszeć w głośnym tłumie muzykę. Modulacja pokazuje jak efektywna jest nasza samoregulacja w każdym aspekcie naszego życia.

Dyskryminacja, inaczej różnicowanie. To zdolność do znajdywania różnic pomiędzy bodźcami sensorycznymi. Związana jest z czasowym i przestrzennym aspektem wrażeń. Dzięki niej wiemy jak szybko zbliża się do nas lecąca piłka, jak jest duża, w którym kierunku leci, wtedy wiemy jak mamy się zachować, by ja złapać, kiedy i jak szybko podbiec, wyciągnąć ręce i chwycić ją. Dzięki niej wiemy jak szybko się poruszamy, gdzie jesteśmy, czy nasz głos jest donośny czy cichy, czy ubranie jest ciasne, czy reklamówka z zakupami ciężka. Wiemy też czy już kiedyś mieliśmy styczność z danym typem wrażenia, czy słyszeliśmy już tą piosenkę, czy moja prawa ręka znajduje się na tej samej wysokości, co lewa, czy deska jest taka sama w dotyku jak trawa. Potrafimy dostrzec różnice.

Reakcje posturalne. Dzięki przetwarzaniu sensorycznemu możemy się odpowiednio poruszać. Reakcje posturalne na bodziec, wrażenie, prostują tułów, szyję, ustawiają kończyny i inne części ciała przeciwnie do siły grawitacji. Przyjmujemy wtedy odpowiednią postawę, możemy łapać, obracać się, biegać, skakać, sięgać po jakiś przedmiot na podłodze, nie tracąc równowagi. Dobre reakcje posturalne budują wiarę dziecka w to, że potrafi kontrolować własne ciało i skutecznie podejmować nowe wyzwania.

Praksja. To inaczej zdolność do wykonywania celowych ruchów. To połączenie nieświadomego przetwarzania sensorycznego ze świadoma myślą. Dzięki niej możemy wymyśleć, zaplanować i opracować skomplikowane, obejmujące kilka kroków działanie. Możemy również zorganizować swoje ciało tak, by przeprowadzić plan motoryczny. W końcu możemy wykonać nasz plan.

W skrócie na przetwarzanie sensoryczne składa się wejście, organizacja i wyjście. Wejście, to neurologiczny proces otrzymywania informacji od receptorów znajdujących się na powierzchni bądź wewnątrz ciała. Organizacja odbywa się w mózgu. Na etapie wyjścia mózg wysyła informację do ciała , tak, by człowiek mógł zrobić to, co chce.

Czym się w takim razie zaburzenia przetwarzania sensorycznego?

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego (SPD) – Zaburzenie Przetwarzania Sensorycznego (ang. Sensory Processing Disorder, SPD) jest obecnie znaną i cenioną na świecie kategorią diagnostyczną. To trudność w sposobie odbierania, organizowania i wykorzystywania przez mózg informacji sensorycznej, w wyniku czego codzienne interakcje z otoczeniem danej osoby są nieefektywne. Stymulacja sensoryczna może wywołać trudności w ruchu, emocjach, uwadze lub reakcjach adaptacyjnych tej osoby. SPD nie świadczy o uszkodzeniu mózgu bądź chorobie mózgu, lecz według dr Ayres raczej o tzw. „niestrawności mózgu” czy „korku ulicznym w mózgu”.
Osoba zdrowa, u której nie zdiagnozowano zaburzeń integracji sensorycznej, nie przejawia problemów w codziennym funkcjonowaniu. Dzieje się tak, ponieważ jej mózg jest w stanie prawidłowo odbierać bodźce z zewnątrz, przetworzyć je, sklasyfikować, a następnie zastosować.

Centralny układ nerwowy może nie otrzymywać lub nie wykrywać informacji sensorycznych, nie modulować, nie organizować, nie dyskryminować ich, może w końcu wysyłać nieprecyzyjne informacje do ciała. Wtedy dziecko może mieć trudności w relacjach z otoczeniem, ze skupieniem uwagi, koncentracją, z patrzeniem, słuchaniem, kontaktem z innymi, zapamiętywaniem, uczeniem się nowych umiejętności ruchowych-edukacyjnych, z emocjami, tworzeniem relacji z bliskimi, adoptowaniem się do nowych sytuacji, może unikać lub nadmiernie potrzebować pewnych bodźców np. mocnego przytulania, huśtania itp.

Można wyróżnić następujące zaburzenia przetwarzania sensorycznego:

1. zaburzenia modulacji sensorycznej:
   • nadreaktywność sensoryczna
   • podreaktywność sensoryczna
   • poszukiwanie wrażeń
2. zaburzenie dyskryminacji sensorycznej
3. zaburzenia motoryczne o podłożu sensorycznym
   • zaburzenia posturalne
   • dyspraksja

Jeśli masz wątpliwości czy Twoje dziecko cierpi na zaburzenia integracji sensorycznej, warto udać się po poradę i pomoc do specjalisty. Rozmowa z terapeutą może pomóc w zrozumieniu dziecka, rozwieje wątpliwości i pozwoli jeśli będzie taka potrzeba na wdrożenie szybkiej terapii. Ważna bowiem jest szybka reakcja. Terapeuta dostosuje aktywności do występujących zaburzeń, a także da zalecenia jak pracować w domu. Zadaniem terapii jest dostarczenie dziecku odpowiedniej ilości bodźców, które zaspokoją jego braki sensoryczne.

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Trener TUS