Skoki rozwojowe u niemowląt (do 12 miesiąca życia).

W pierwszym roku życia dziecka możemy zaobserwować jego najbardziej dynamiczny rozwój. W żadnym innym okresie życia człowiek nie rozwija się tak intensywnie, jak podczas pierwszych 12 miesięcy. W tym czasie dziecko przechodzi wiele przemian. Momenty w rozwoju dziecka, podczas których maluszek zdobywa nowe umiejętności nazwane są kamieniami milowymi bądź w bardziej ogólnej wiedzy skokami rozwojowymi. Rozwój ten związany jest z intensywnym dojrzewaniem układu nerwowego. W mózgu rozpoczyna się aktywny proces tworzenia połączeń międzykomórkowych, pojawiają się nowe połączenia neuronalne, pozwalające odczytać znacznie większą liczbę informacji. Dzięki tym połączeniom maluch stopniowo nabiera zdolności odbierania i przetwarzania informacji ze świata zewnętrznego.

Jest to wyjątkowy, choć nie zawsze łatwy czas, w którym można zaobserwować skoki rozwojowe. Dotyczą one zarówno możliwości motorycznych, jak i komunikacyjnych, postrzegania relacji pomiędzy ludźmi, pomiędzy dzieckiem a innymi czy świadomością własnego ciała. Dzięki nim dziecko zdobywa nowe umiejętności i poznaje otaczający je świat. Często wiążę się to ze stresem i silniejszym odczuwaniem bodźców, które docierają do niemowlęcia z otoczenia.

Nie dzieje się to jednak stopniowo, ale często na drodze wzlotów i upadków. Zazwyczaj skok rozwojowy poprzedza regresja. Rodzicom wydaje się wtedy, że dziecko się cofa, zapomina wcześniej nauczonych rzeczy. Potem następują intensywne i dynamiczne przemiany, podczas których dziecko opanowuje nowe umiejętności i doskonali te już poznane.

Definicję skoku rozwojowego sformułował jako pierwszy Frans Plooij wraz ze swoją żoną Hettą. Przeprowadzili oni najpierw badania na młodych szympansach, by w kolejnym kroku kontynuować swoją pracę naukową, obserwując dzieci w wieku do 2 lat. Pojęcie skok rozwojowy nie jest pojęciem psychologicznym. Zmiany, które są opisywane w skokach psycholodzy nazywają kamieniami milowymi.

To moment w rozwoju umysłowym dziecka, w trakcie którego w mózgu tworzy się wiele nowych połączeń neuronalnych, zmienia się postrzeganie świata, a układ nerwowy otrzymuje informacje, których wcześniej nie był w stanie przetworzyć. Kamienie milowe są przejawem dojrzewania prawidłowo rozwijającego się układu nerwowego.

Jak rozpoznać, że dziecko przechodzi skok rozwojowy?

Nie sposób to przegapić. Dziecko mocno manifestuje ten stan poprzez:

częstszy płacz niż zdążyło nas dziecko dotąd przyzwyczaić
częstsza drażliwość, lękliwość, „niezadowolenie”
chęć ciągłej obecności opiekuna
częstsze problemy z zasypianiem
częstsze problemy z jedzeniem, ssaniem

Symptomy te mogą pojawić się również podczas choroby, dlatego trzeba bacznie obserwować dziecko i być czujnym. W razie potrzeby skontaktować się warto z lekarzem.

Kiedy pojawiają się i jakie umiejętności zdobywa niemowlak podczas skoków rozwojowych?

Po skoku rozwojowym dziecko posiada nowe umiejętności poznawcze, fizyczne i do nich można zaliczyć rozwój słuchu i artykulacji, socjalizacyjne i emocjonalne.

Około piątego tygodnia po urodzeniu.

Dziecko zaczyna być świadome dźwięków i dotyku, jest bardziej aktywne, patrzy na osoby, które się nad nim pochylają, uśmiecha się.

Około ósmego tygodnia po urodzeniu.

Dziecko zaczyna podnosić główkę, ruszać intensywnie kończynami, łapie w dłonie rzeczy (małe), artykułuje pierwsze odgłosy jak również wsłuchuje się w różne odgłosy z otoczenia, rozpoznaje twarze najbliższych osób.

Około jedenastego tygodnia życia dziecka.

Dziecko zaczyna być bardziej świadome otoczenia, posiada lepszą koordynację rąk i nóg, wodzi wzrokiem, poznaje rzeczy wkładając je do buzi, przekręca głowę na boki, zaczyna głużyć i piszczeć, ma silniejsze nogi, którymi się odpycha.

Około szesnastego tygodnia życia.

Dziecko zaczyna rozumieć powiązania i bardzo proste wydarzenia przyczynowo- skutkowe (np. rozumie, że uderzenie w zabawki wiszące nad głowa spowoduje wydobycie się dźwięku), przekręca się na brzuch i plecy, unosi tułów, podaje sobie z jednej reki do drugiej zabawki, powoli zaczyna raczkować.

Około dwudziestego czwartego tygodnia życia.

Dziecko uczy się chwytu pensetkowego (kciuk – palec wskazujący), zaczyna siadać samodzielnie, posiada lepszą koordynacją ruchową, zaczyna przemieszczać się, ogląda obrazki w książeczkach, świetnie rozpoznaje domowników, natomiast może bać się obcych (boi się lub zawstydza), nie lubi rozłąki z mamą.

Około trzydziestego ósmego tygodnia życia.

Dziecko potrafi w sposób niewerbalny wyrażać własne emocje, używa mimiki twarzy w sposób kontrolowany, ma własny pomysł na zabawę, rozpoznaje kształty i barwy, jest bardzo ciekawe świata, eksploruje, pokazuje uczucia (przytula, gestykuluje, okazuje zdenerwowanie, nudę, smutek, radość).

Około czterdziestego czwartego tygodnia życia.

Czas na pierwsze kroki. Niemowlę staje się już dzieckiem, zaczyna chodzić, wspinać się i schodzić tyłem z krzesła. Dziecko, które niebawem skończy swój pierwszy rok życia rozumie już bardzo dużo. Kojarzy, że pewne zdarzenia mają swoją przyczynę i skutek. Zna zasady panujące w domu (trzeba po sobie sprzątać, zamykać drzwi, nie dotykać gorących rzeczy itp.). Lubi się bawić, a jego zabawy są coraz bardziej przemyślane, buduje i burzy, zrzuca przedmioty, by zobaczyć co się z nimi stanie, eksperymentuje, umie dopasować kształty, podejmuje próby rysowania, zna pojazdy, zwierzęta (imituje dźwięki). Takie dziecko wie, co oznacza „tak” i „nie”, potrafi często wypowiedzieć kilka słów, umie w sposób zrozumiały dla innych pokazać czego potrzebuje.

Natomiast do Kamieni Milowych w pierwszym roku życia można zaliczyć: reagowanie na otoczenie, głużenie, podnoszenie głowy i klatki piersiowej, chwytanie, przewrotki, gaworzenie, raczkowanie, siadanie, podciąganie się do pozycji stojącej, reakcja na swoje imię, chodzenie.

Pamiętajmy, że każde dziecko rozwija się w swoim tempie. Tutaj zasada jest prosta – dziecko zacznie podnosić głowę, siadać, chodzić, gdy będzie na to gotowe. Przyspieszanie nie jest wskazane, a w wielu przypadkach prowadzi do pogorszenia stanu dziecka.

Jednakże mądre monitorowanie rozwoju dziecka w czasie sprzyja zdrowemu rozwojowi i rozpoznawaniu ewentualnych nieprawidłowości. Ze względu na pewne normy rozwojowe warto wciąż obserwować rozwój naszej pociechy, przewidywać następny etap rozwoju i odpowiednio kształtować typowe dla niego zachowania. Taka obserwacja ma istotne znaczenie dla wczesnej identyfikacji, a w rezultacie często leczenia zaburzeń rozwojowych.

Natalia Pośpiech

Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta TUS