Stres dziecięcy. Jak go rozpoznać i jakie są jego objawy?

Stres najprościej można zdefiniować jako reakcję organizmu lub stan organizmu w odpowiedzi na sytuacje, bodźce z otoczenia, które zakłócają jego równowagę. Stresem nazywamy również coś, co nas dotyka, wywołując napięcie i silne emocje. Stres może działać mobilizująco lub deprymująco. W różnym natężeniu towarzyszy nam na co dzień i jest niezbędny do normalnego funkcjonowania. To stan mobilizacji organizmu, dzięki niemu stawiamy czoło wyzwaniom, skomplikowanym sytuacjom, trudnym zadaniom. Dzięki niemu sprawniej myślimy, budujemy logiczne wypowiedzi, wpadamy na błyskotliwe pomysły, szybko znajdujemy rozwiązanie problemu. Jest to stres pozytywny. Przedłużający się jednak stres, bądź wyjątkowo silny stres, ma fatalne skutki dla zdrowia człowieka i funkcjonowania jego organizmu. Wszyscy wiemy, że stresu nie da się uniknąć, jest jednym ze składowych życia. Coraz większe tempo życia, rosnące oczekiwania, wysokie poprzeczki i wymogi, nadmiar zadań, wyścig do sukcesu i szybkiej nagrody powoduje, że stres jest codziennością. W dużej mierze sami generujemy stres w naszym życiu, dlatego będąc tego świadomym, ograniczmy go w życiu naszych dzieci, bo towarzyszy on nam na co dzień, ale również, naszym dzieciom. Nie chodzi to, by sprawić, aby dziecko nie miało trosk i cięższych chwil. Wiadomo, że czekają je sytuacje, na które rodzice nie mają wpływu. Jednak zadaniem rodzica jest nauczenie swojego dziecka, jak radzić sobie z emocjami, które wiemy, są często bardzo silne oraz jak nie poddawać się, nie uciekać w chwilach stresu, jak radzić sobie z emocjami.

Jak rozpoznać, że dziecko doświadcza stresu?

Zanim jednak zaczniemy pomagać i uczyć dziecka reakcji na stres, musimy zauważyć, że taki problem w ogóle zaistniał w życiu naszej pociechy. Małe dzieci nie powiedzą nam, że się stresują, bądź doświadczają emocji, z którymi nie mogą sobie poradzić. Jednak są pewne symptomy, zachowania, na które warto zwrócić uwagę. Kiedy dziecko najczęściej przeżywa stres? Niemowlak stresuje się, gdy czuje głód, nudzi się, ma mokrą pieluszkę, słyszy niemiłą rozmowę pomiędzy dorosłymi (tonacja, podwyższony głos), gdy jest zmęczony, ząbkuje, jest mu niewygodnie, ma niedopasowane lub niemiłe w dotyku ubranie lub gdy rodzic nie reaguje na jego niewerbalne komunikaty. Najczęstszymi powodami stresu u dzieci w wielu przedszkolnym i szkolnym są poważne zmiany, z którymi nie potrafi sobie poradzić: rozwód rodziców, rozłąka, pójście do przedszkola/ szkoły, przeprowadzka, wypadek, śmierć w rodzinie, pojawienie się młodszego rodzeństwa, wyjazd. Stresowymi sytuacjami w życiu dziecka są również: kłótnie rodziców, krzyk dorosłego, krytyka, złość rodziców, odwiedziny nieznanych osób w domu, wyjazdy do rodziny, konflikty z rówieśnikami, brak z ich strony akceptacji, zabawy na podwórku, nadmierne wymagania nauczycieli i rodziców. Jeśli maluch jest bardzo wrażliwy, stresującą sytuacją może być dla niego nawet powiedzenie dzień dobry nauczycielce, kupienie bułki w sklepie czy z pozoru miłe sytuacje jak odebranie nagrody na forum, obchodzenie urodzin. Im wrażliwsze dziecko, tym więcej przeżywa napięć.

Wielu rodziców nie dostrzega napięć, jakie w dziecku wywołują pewne sytuacje. Mit szczęśliwego dzieciństwa potęguje problem. Rodzice żyją w przeświadczeniu, że dziecko żyje beztrosko, w pełni szczęścia , ciesząc się każdym dziecięcym dniem bez zmartwień i problemów, bo przecież te dziecięce problemy, to błahostki, nic nieznaczące wydarzenia. Taka perspektywa, dorosła perspektywa, nie sprzyja zrozumieniu dziecięcej tragedii, jaka często rozgrywa się na oczach wszystkich, ale nikt na nią nie reaguje. Bo przecież tak banalne sytuacje na pewno nie powodują u dziecka stresu. Przykro jest to stwierdzać, jednak bardzo częstą przyczyną stresu w życiu dziecka są jego rodzice. Wiadomo, że każdy rodzic chce dla swego dziecka jak najlepiej, jednak ambitni, zapracowani rodzice nieświadomie generują w dziecku stres, poprzez ciągłe poganianie, komentowanie sytuacji, w których dziecko sobie nie radzi, wygórowane oczekiwania, porównywanie, zbyt wysoką poprzeczkę stawianą dziecku, ciągłą gonitwę, bo przecież każde dziecko musi chodzić na dodatkowy angielski, balet, grać na jakimś instrumencie, uprawiać sporty. Ponadto w dzienniku powinny się znajdować same piątki i szóstki, dziecko ma się wzorowo zachowywać i nie popełniać błędów, być poważne i rozmawiać elokwentnie. Stres i wymagania są coraz większe, a mały człowiek zmaga się z jego skutkami. Przedłużająca się sytuacja, w której dziecko się znajduje zaczyna prowadzić do poważnych zaburzeń w rozwoju emocjonalnym.

Jakie objawy ma dziecko zestresowane?

Dzieci często nie wiedzą, że to co przeżywają, to stres. Jest to zasadnicza różnica pomiędzy dorosłym, a dzieckiem. Dziecko więc nieraz nie potrafi powiedzieć, co i dlaczego się z nim dzieje, dlaczego się zachowuje w taki sposób, a rodzic może nie łączyć przedłużających się bólów głowy, brzucha czy stanów rozdrażnienia ze stresem. Wiele z tych objawów trwa tylko przez krótki czas i są to normalne reakcje na stresujące wydarzenia. Jeśli jednak takie reakcje utrzymują się przez dłuższy czas, dziecko może potrzebować pomocy specjalisty.

Jeżeli twoje dziecko, które ma mniej niż 5 lat: wciąż jest prz tobie, nie chce się rozdzielać, chodzi za tobą krok w krok, potrzebuje ciągłej uwagi, powraca do zachowań charakterystycznych dla wcześniejszego etapu rozwoju, jest nadpobudliwe, lękliwe, częściej płacze i jest drażliwe, histeryzuje, jest apatyczne, ma problemy ze snem, zgrzyta zębami, nie ma apetytu, cofa się w mowie, boi się coraz to nowych rzeczy, może to świadczyć o problemach emocjonalnych, których źródła należy upatrywać w stresie.

Dzieci powyżej 5 roku życia borykające się z przewlekłym stresem: mają często zły nastrój, są agresywne, mają wybuchy płaczu, są zmęczone, leniwe, apatyczne, narzekają na złe samopoczucie: bóle różnych części ciała jak brzuch, głowa, mają problemy z koncentracją, moczą się w nocy, gorzej się uczą, mają gorsze stopnie, nie chcą jeść. Długotrwały stres może doprowadzić do zaburzeń odporności dziecka, zwiększyć podatność na infekcje.

Objawy jakie mogą wystąpić różnią się w zależności od czasu trwania stresu, jego natężenia oraz oczywiście wieku dziecka. Mogą świadczyć o tym, że dziecko jest poddane stresowi oraz mogą mieć podłoże emocjonalne, jednak nie zawsze. Zanim wydamy diagnozę o stresie jako przyczynie zawsze należy wykluczyć przyczyny o charakterze czysto fizjologicznym jak alergie, choroby i tym podobne.

Często mogą występować również ssanie kciuka, masturbacja dziecięca, częste wizyty w toalecie, obgryzanie paznokci, kołysanie się, zaparcia, drżenie rąk i ich potliwość, tiki, jąkanie się, wyrywanie włosów, trudności z zasypianiem.

Objawy u starszych dzieci i nastolatków: lęk, drażliwość, wycofanie, obniżony nastrój, niepokój o inne osoby, zaburzenia snu i odżywiania, nadmierna troska o innych, agresja słowna i fizyczna, częste rozmowy na tematy stresowe, brak koncentracji, obwinianie się, przeciwstawianie się autorytetom, podejmowanie ryzykownych działań, zachowania autodestrukcyjne, poczucie beznadziei.

W kolejnym artykule pochylę się nad metodami eliminowania i radzenia sobie ze stresem dziecięcym, dlatego zapraszam do śledzenia bloga 🙂

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeutka Integracji Sensorycznej