Czy terapia integracji sensorycznej jest skuteczna?

Ze względu na brak prawnych regulacji dotyczących zawodu terapeuty integracji sensorycznej w Polsce, a co za tym idzie – kwalifikacji terapeutów przekładających się na jakość prowadzonej terapii – wielu rodziców zadaje sobie pytanie czego mogą oczekiwać po tej formie wsparcia rozwoju dziecka, jak powinna wyglądać diagnoza oraz terapia. Fora internetowe pełne są zapytań ze strony rodziców dotyczących pracy terapeutów, ewentualnych efektów terapii oraz doświadczeń innych rodziców. Ogromna różnorodność form doskonalenia zawodowego na polskim rynku edukacyjnym nie ułatwia sprawy – kwalifikacje terapeuty SI można zdobyć już na kilkutygodniowych kursach oraz studiach realizowanych w całości w formie online. Wątpliwości budzi fakt, czy w tak krótkim czasie można zdobyć wiedzę na temat mechanizmów funkcjonowania mózgu i zmysłów oraz czy w formule online możliwe jest zdobycie praktycznych umiejętności prowadzenia terapii zaburzeń przetwarzania sensorycznego.

Sama diagnoza dziecka powinna obejmować minimum 4 spotkania, z czego dwa, pierwsze i ostatnie, odbywają się bez obecności dziecka. Pierwsze spotkanie skupia się na rozmowie z opiekunami dziecka, poznaniu historii prenatalnej, jego codziennego funkcjonowania oraz dostrzeganych przez rodziców trudności, dlatego też bardziej komfortowo dla dziecka oraz rodziców jest, aby w tym spotkaniu uczestniczyli tylko dorośli. Następne dwa spotkania opierają się na osobistym kontakcie diagnosty z dzieckiem, przeprowadzeniu prób klinicznych oraz testów (w przypadku dzieci powyżej 4 r. ż.), które pomogą określić źródło trudności dziecka. Nie mniej ważna od standaryzowanych narzędzi jest obserwacja diagnosty dotycząca sposobu nawiązywania przez dziecko kontaktu z nieznaną mu osobą, umiejętności adaptowania się przez dziecko do nowego otoczenia oraz preferencji sensorycznych towarzyszących jego zabawom – co dziecko samo wybiera/czego unika/na co reaguje awersją. Pod tym względem nie do przecenienia jest doświadczenie diagnosty oraz jego wiedza dotycząca holistycznego rozwoju dziecka, skupianie się wyłącznie na przeliczaniu wartości punktowych zdobytych przez dziecko podczas wykonywania testów na punkty standardowe informujące nas o tym, czy wynik uzyskany przez dziecko znajduje się w normie czy też nie, zdecydowanie zawęża pole widzenia i może prowadzić do postawienia szczątkowej diagnozy.

Rodzice nie powinny obawiać się pytania o to, jak będą przebiegały spotkania z dzieckiem i co terapeuta chce obserwować, na te pytania powinien znaleźć się czas podczas pierwszego spotkania. Ostatnie spotkanie służy z kolei omówieniu diagnozy, dlatego również odbywa się tylko z udziałem dorosłych. Na tym etapie ważne jest, aby terapeuta językiem zrozumiałym dla laika wytłumaczył co zostało zaobserwowane podczas spotkań z dzieckiem, jak procesy przetwarzania sensorycznego wpływają na jego codzienne funkcjonowanie, jakie oddziaływania terapeutyczne proponuje wprowadzić w środowisku domowym i edukacyjnym oraz odniósł się do formy terapii, jeśli widzi potrzebę jej rozpoczęcia.

Ze względu na rozległość połączeń pomiędzy poszczególnymi zmysłami i wpływ procesów przetwarzania sensorycznego na zachowanie, uczenie się oraz emocje rodzic powinien dysponować pisemnym opisem diagnozy sporządzonym przez terapeutę. Diagnoza w formie pisemnej umożliwia powrót w dogodnym momencie, w spokojnych warunkach do treści poruszanych podczas spotkania, co pogłębi ich zrozumienie, przypomnienie sobie zalecanych aktywności sensorycznych wspierających rozwój dziecka oraz ewentualne posługiwanie się opisem w kontakcie z innymi osobami uczestniczącymi w życiu dziecka – dalszą rodziną, które może to pomóc w zrozumieniu pewnych zachowań dziecka, nauczycielami czy też innymi specjalistami.

Kolejnym tematem zajmującym rodziców jest kwestia skuteczności terapii zaburzeń przetwarzania sensorycznego. Bardzo dobrze, że pojawiają się pytania dotyczące tej kwestii, bowiem rozmowa o naukowych podstawach stojących za proponowaną interwencją terapeutyczną pogłębia wzajemne zaufanie i może stanowić motywację do sumiennego realizowania zaleceń terapeuty. Badania dotyczące skuteczności terapii integracji sensorycznej stosowanej w pracy z dziećmi w spektrum autyzmu potwierdzają występowanie zmian w zakresie umiejętności samoobsługowych, poznawczych, społecznych, komunikacji, kreatywności, wzorców zabawy oraz modulacji bodźców sensorycznych (Kuhaneck i in. 2023; Mailloux i in. 2022; Bloch 2020; Karim, Mohammed 2015; Zawadzka i in. 2014).

Ze względu na częstotliwość występowania objawów zaburzeń przetwarzania sensorycznego w tej grupie dzieci i dorosłych (o czym pisał Carl H. Delacato już w latach ‘70) wyniki przytoczonych badań są ważnym argumentem za wdrożeniem terapii SI wśród dzieci w spektrum autyzmu na wczesnym etapie rozwoju, w którym nasze mózgi cechują się najwyższą zdolnością do zmian pod wpływem zewnętrznych oddziaływań. W przypadku dzieci z wrodzonymi wadami genetycznymi, jak np. Zespół Downa również wskazuje się na pozytywny wpływ terapii integracji sensorycznej m. in. na uwagę i zdolności motoryczne (Yana i in. 2022).

Badania skupiające się na znaczeniu terapii dla funkcjonowania poznawczego dzieci oraz ich aktywnego uczestnictwa w zajęciach szkolnych podkreślają wartość współpracy środowisk: terapeutycznego i edukacyjnego, dowodząc, że interwencja terapeutyczna połączona z konsultacjami z nauczycielami wpłynęła pozytywnie na uczniów w aspekcie wzorców modulacji bodźców sensorycznych oraz ich udziału w zajęciach dydaktycznych (Whiting i in. 2023). Również inne badania wskazują na zmiany w zakresie poprawy zdolności przetwarzania i integrowania bodźców sensorycznych, zachowań adaptacyjnych oraz angażowania się w codzienne zadania i obowiązki wśród dzieci neurotypowych uczestniczących w terapii przez minimum 10 miesięcy (Schaaf, Nightlinger 2007).

Co istotne, jak wynika z badań Teresy May-Benson, długoterminowe rokowania dotyczące funkcjonowania w dorosłości osób, które otrzymały wsparcie terapeutyczne w dzieciństwie są optymistyczne – nasilenie wyzwań związanych z integracją sensoryczną i przetwarzaniem, jakich doświadczała grupa kontrolna, zmniejszyło się w porównaniu z dzieciństwem, przy czym 51% grupy kontrolnej uzyskało w dorosłości wyniki w „typowym” zakresie przetwarzania sensorycznego (May-Benson i in. 2023).

Badania realizowane w Polsce oraz za granicą dostarczają nam dowodów świadczących o skuteczności podejścia opartego na interwencji sensorycznej. Jednak, aby mogła oddziaływać na codzienne funkcjonowanie dziecka, musi być poprzedzona rzetelnie przeprowadzoną diagnozą oraz prowadzona zgodnie z zasadami terapii opartymi na wiedzy o ośrodkowym układzie nerwowym. Dlatego też rodzice nie powinni obawiać się rozmawiać z terapeutą swojego dziecka o proponowanych przez niego działaniach, kierując się zasadą, że obu stronom zależy na jak najbardziej optymalnym wsparciu rozwoju dziecka.

Bibliografia:

• Bloch M. (2020), Skuteczność metody integracji sensorycznej w terapii dzieci z autyzmem i zespołem Aspergera, Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin.
• Delacato C. H. (1995), Dziwne, niepojęte autystyczne dziecko, Fundacja Synapsis, Warszawa.
  Karim A. E. A., Mohammed A. H. (2015), Effectiveness of sensory integration program in motor skills in children with autism, Egyptian Journal of Medical Human Genetics 16, ss. 375–380.
• Kuhaneck H. M., Watling R., Glennon T. J. (2023), Ayres Sensory Integration® for Addressing Play in Autistic Children: A Multiple-Baseline Examination, The American Journal of Occupational Therapy 77(2), ss. 770-781.
• Mailloux Z., Omairi K., Antoniuk S. A., Schaaf R. (2022), Occupational Therapy Using Ayres Sensory Integration®: A Randomized Controlled Trial in Brazil, The American Journal of Occupational Therapy 76 (4), ss. 550-564.
• May-Benson T. A., Easterbrooks-Dick O., Teasdale A. (2023), Exploring the Prognosis: A Longitudinal Follow-Up Study of Children with Sensory Processing Challenges 8–32 Years Later, Children 10 (9), ss. 1474-1489.
• Schaaf R. C., Nightlinger K. M. (2007), Occupational therapy using a sensory integrative approach: a case study of effectiveness, The American Journal of Occupational Therapy 61 (2), ss. 239-246.
• Whiting C. C., Schoen S. A., Niemeyer L. (2023), A Sensory Integration Intervention in the School Setting to Support Performance and Participation: A Multiple-Baseline Study, The American Journal of Occupational Therapy 77(2), ss. 223-241.
• Yana M., Kavlak E., Güneş M. (2022), Combined sensory integration therapy plus neurodevelopmental therapy (NT) versus NT alone for motor and attention in children with Down syndrome: a randomized controlled trial, International Journal of Developmental Disabilities 68 (1) ss. 1-8.
• Zawadzka D., Rymarczuk A., Bugaj R. (2014), Ocena skuteczności integracji sensorycznej oraz metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherbone w usprawnianiu funkcjonowania psychomotorycznego dzieci z autyzmem, Fizjoterapia 22(1), ss. 3–17.

Agnieszka Zając,
Pedagog, terapeuta integracji sensorycznej i bilateralnej