Huśtawka zachowań i emocji — czyli jak Integracja Sensoryczna wpływa na emocje i zachowanie dziecka

Zastanawiasz się, dlaczego Twoja pociecha zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji, reaguje inaczej na tle swoich rówieśników, jest labilna emocjonalnie, nie da się do końca przewidzieć jej reakcji? Przyczyn może być bardzo dużo. Jedną z nich są zaburzenia procesów integracji sensorycznej. Takie dziecko ma problemy z dostosowaniem reakcji emocjonalnych do sytuacji. Skoro jego mózg reaguje inaczej, inaczej też będzie się zachowywało w otoczeniu. Siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację zwykle wynika z nadwrażliwości lub podwrażliwości na bodźce sensoryczne.

Integracja Sensoryczna to teoria i kliniczny model opracowany przez dr A. Jean Ayres, według którego prawidłowe przetwarzanie bodźców sensorycznych (wzrok, słuch, dotyk, propriocepcja, system przedsionkowy) jest podstawą sprawnego funkcjonowania, samoregulacji i uczenia się. Gdy ten proces jest zaburzony, dziecko może doświadczać nadmiernej wrażliwości, niskich progów tolerancji lub przeciwnie, poszukiwania silnych bodźców, co wpływa bezpośrednio na emocje i zachowanie.

Dlaczego przeciążenie sensoryczne prowadzi do „wybuchów” emocji?

Punktem wyjścia jest zrozumienie zachowania dziecka i wybór najbardziej wspierającej strategii. Mechanizm jest prosty w koncepcji: mózg otrzymuje zbyt wiele (lub nieodpowiednie) sygnałów i nie nadąża z ich „posegregowaniem”. W efekcie rośnie napięcie, spada zdolność do planowania i hamowania impulsów, maleje tolerancja na frustrację. W praktyce dzieci często „trzymają” w sobie ten wysiłek przez cały dzień, a po powrocie do domu, w bezpiecznym środowisku, następuje rozładowanie napięcia w postaci płaczu, złości czy regresji, nadruchliwości.

Jakie jeszcze sygnały wiążą się z przeciążeniem lub przebodźcowaniem?

• zgłaszanie przez dziecko zmęczenia
• mętny wzrok
• napinanie ciała (ściskanie pięści)
• moczenie się
• nadmierna werbalizacja
• podejmowanie działań niebezpiecznych
• lęk
• zasłanianie uszu rękami
• pojawienie się zachowań infantylnych (ssanie kciuka, gryzienie koszulki)
• mówienie zbyt głośne
• trudności ze skupieniem uwagi, uważnością

Co to oznacza dla rodzica? Praktyczne wnioski

Reset sensoryczny jest skuteczną strategią: codzienna aktywność fizyczna (propriocepcja, ćwiczenia równowagi), ciche wyciszenie, masaż dociskowy pomagają obniżyć napięcie po dniu ze zbyt wieloma bodźcami. Badania kliniczne i rekomendacje terapeutyczne ASI wskazują na korzyści stosowania zadań o odpowiednim stopniu intensywności, które pomagają dziecku odpowiednio reagować na bodźce.

Indywidualizacja działań jest kluczowa: ustalenie, jaki profil sensoryczny posiada dziecko, czyli kliniczna ocena SI, pomoże rozpoznać, które zmysły i wzorce reagowania są problematyczne. Dzięki temu dobieramy też konkretne strategie, które można zastosować na co dzień (np. słuchawki wygłuszające, przytulne otoczenie, masaż, ruch).

Często terapia SI powinna być elementem planu interwencji, szczególnie gdy zaburzenia sensoryczne znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie (ubieranie, jedzenie, zabawa, nauka, interakcje społeczne).

Narzędzia i praktyczne strategie do zastosowania od zaraz:

• Krótkie „przerwy sensoryczne” po przyjściu do domu (5–15 min): skakanie, przytulenie, kołdra lub kamizelka obciążeniowa, huśtanie — w zależności od potrzeb dziecka (strategie powinno się skonsultować z terapeutą SI).
• Stały rytuał powrotu do domu: najpierw wyciszenie, potem rozmowa o dniu; lub najpierw ruch, wyjście na rower, ćwiczenia proprioceptywne, potem wyciszenie, masaż, rozmowa; albo zabawy z fasolą, piaskiem sensorycznym, glutkami, plasteliną, potem masaż i spokojna rozmowa (to zmniejsza ryzyko gwałtownego wybuchu emocji).
• Wyznacz granice, żeby dziecko czuło się bezpiecznie, upraszczaj komunikaty.
• Podkreślaj i komentuj dobre zachowanie, umiejętności i mocne strony dziecka.
• Nie karz dziecka za utratę panowania, nie stosuj gróźb, nie porównuj, nie wyręczaj i nie zawstydzaj.
• Obserwuj i zapisuj wzorce: kiedy wybuchy najczęściej się pojawiają (po jakich wydarzeniach). To ułatwia dopasowanie strategii w domu i poza nim. Dzięki temu dziecko może nauczyć się samodzielnie radzić sobie z emocjami.

Kiedy szukać pomocy specjalisty?

Rozważ konsultację z terapeutą SI, gdy pojawiają się:

• powtarzające się, silne wybuchy emocji,
• znaczące unikanie bodźców (ubrania, dźwięk, dotyk, światło),
• problemy z samodzielnym ubieraniem, jedzeniem, snem,
• trudności w przedszkolu lub szkole,
• problemy z równowagą,
• brak koncentracji,
• nieumiejętność zrozumienia poleceń,
• problemy w sferze społecznej.

Wskazaniem do podjęcia terapii SI są również różnorodne zaburzenia, dysfunkcje i schorzenia. Terapia SI zalecana jest w sytuacji zdiagnozowania autyzmu, ADHD, dyspraksji, mózgowego porażenia dziecięcego, zespołu Downa, trudności w nauce, nadmiernej wrażliwości oraz opóźnionego rozwoju mowy. Ocena specjalistyczna pozwala rozróżnić, czy problem ma podłoże sensoryczne, czy też wymaga innego podejścia (np. psychologicznego, logopedycznego, neurologicznego).

Natalia Pośpiech
Pedagog, Terapeuta Integracji Sensorycznej, Terapeuta Ręki, Terapeuta Umiejętności Społecznych

Zdjęcia: Pexels